میکروب شناسی
بخش ميکروب شناسي
بخش ميکروب شناسيميکروبشناسي علمي است که در درباره شکل، ساختمان، متابوليسم و کليه ويژگي هاي موجودات زنده ذره بيني بحث مي کند و رابطه اين موجودات را با بعضي بيماريهاي انسان، جانوران و گياهان مورد بررسي قرار مي دهد.
بخش ميکروب شناسي آزمايشگاه پاستور به صورت مجزا از ساير بخش ها و مجهز به تجهيزات مدرن و اختصاصي مي باشد. اين بخش داراي قسمت نمونه برداري مي باشد که با رعايت شرايط استريل نمونه برداري از زخم و ضايعات پوستي و نيز نمونه برداري از چشم، گوش، بيني، گلو و ساير نقاط بدن انجام مي گردد. همچنين اين بخش داراي قسمتهاي مجزاي کشت ميکروبي، محيط سازي، انکوباسيون و استريليزاسيون مي باشد. در اين بخش به طور معمول جهت جستجوي عامل بيماريزا کشت کليه مايعات وترشحات بدن درشرايط استريل در محيطهاي کشت ميکروبي و همچنين رنگ آميزي ها و آزمايشات مستقيم باکتري شناسي انجام مي گردد. متعاقب شناسايي عوامل بيماريزا آزمايش آنتي بيوگرام انجام شده و حساسيت عوامل بيماريزا نسبت به آنتي بيوتيک هاي مختلف بررسي مي شود.
همانند ساير بخش‌هاي آزمايشگاه پاستور بخش ميكروب شناسي نيز داراي برنامه‌ي كنترل كيفي براساس الزامات مرجع سلامت و ساير استانداردهاي آزمايشگاهي معتبر مي باشد كه روزانه توسط مسوول بخش ميكروب شناسي ومسوول كنترل كيفي آزمايشگاه اجرا و نظارت مي‌گردد.
انجام کنترل کيفي دقيق روزانه همراه با داشتن تخصص و تجربه کافي کارکنان اين بخش، همچنين استفاده از مواد اوليه مرغوب و معتبر در کنار بهره مندي از امکانات ويژه کشت و جداسازي انواع نمونه هاي ميکروبي، تشخيص صحيح، به موقع و موثر بيماري هاي عفوني را فراهم نموده است و آزمايشگاه پاستور را به عنوان بهترين ارائه دهنده خدمات تشخيصي در زمينه ميکروب شناسي در خوزستان معرفي نموده است.
آزمايش هاي قابل انجام در بخش ميکروب شناسي
- Urine culture & Sensitivity
- Stool (C+S)
- throat (C+S)
- Throat Smear (gram stain)
- Sputum (C+S)
- Sputum Smear (gram Stain)
- Sputum AFB Direct Smear
- Urethral (C+S)
- Urethral Smear (gram Stain)
- Vaginal Wet Prep (Direct smear)
- Vaginal discharge (C+S)
- Wound Direct smear
- Wound (Skin) (C+S)
- Wound AFB
- Breast discharge Direct smear
- Breast discharge (C+S)
- Ear discharge Direct smear
- Ear discharge (C+S)
- Nasal discharge (C+S)
- Nasal discharge Direct smear
- Eye discharge Direct smear
- Eye (C+S)
- Semen (C+S)
- Blood (C+S)
- S.F Direct smear
- S.F AFB
- S.F (C+S)
- Ascitic fluid (C+S)
- Ascitic Direct smear
- Ascitic AFB
- Pleural (C+S)
- Pleural Direct smear
- Pleural AFB
- Synovial Direct smear
- Synovial C+S
- F.B (morning urine)
- Bronchoalveolar Lavage (BAL) AFB
- Gastric Lavage AFB
- Abscess drain Culture
- Peritoneal (C+S)
- Synovial fluid AFB
- Pulmonary discharge
- Pericardial fluid (C+S)
- Pericardial fluid AFB
- Smear for Diphtheria
- Semen (Culture)
- Vaginal discharge (Culture)
- Stomach Lavage for BK
کشت ادرار
کشت ادراراين آزمايش براي تشخيص عفونت مجراي ادراري در مبتلايان به ديزوري، تکرار و اضطرار در دفع ادرار مورد استفاده قرار مي گيرد. در زنان و مردان عفونت مجراي ادراري ممکن است بدون علامت، حاد و يا مزمن باشد. عامل عفونت در بيشتر موارد باسيل هاي روده اي به ويژه E.coli، گونه هاي پروتئوس و انتروکوک ها مي باشد. در ده درصد عفونت ها ممکن است دو باکتري عامل عفونت باشند. وجود بيش از سه نوع باکتري در کشت نشانگر عدم جمع آوري صحيح نمونه و آلودگي است.
نمونه گيري
- براي انجام کشت ادرار نمونه ادرار صبحگاهي بهتر است.
- نمونه ادرار بايد در ظرف دهانه گشاد استريل جمع آوري شود.
- قبل از انجام نمونه گيري منفذ ادراري بايد با آب و صابون شسته شود و بعد از آبکشي قسمت اول ادرار دور ريخته شود و قسمت مياني ادرار در ظرف مخصوص جمع آوري گردد.
- نمونه ادرار در عرض دو ساعت بايد کشت داده شود. در صورت عدم امکان کشت نمونه مي تواند تا ۱۸ ساعت در يخچال نگهداري شود.
- در صورتي که نمونه ادرار در منزل تهيه شود بايد سريع (ظرف ۳۰ دقيقه) به آزمايشگاه منتقل شود.
- آلودگي نمونه با مدفوع، ترشحات واژن، دست ها يا البسه موجب نتايج مثبت کاذب مي شود.
- مصرف آنتي بيوتيک بر نتيجه آزمايش تاثير مي گذارد.
روش انجام:
- از لوپ کاليبره شده براي کشت ادرار استفاده مي شود.
- لوپ را به طور عمودي در ظرف ادرار فرو برده و به صورت يک خط در وسط محيط بلاد آگار و مکانکي کشت داده و سپس آن را پخش نماييد. پس از کشت ادرار محيط‌ها را به مدت ?? ساعت انکوبه کنيد.
- سپس کلني‌هاي ظاهر شده برروي هر کدام از پليت‌ها را شمارش و در ضريب حجم لوپ ضرب نماييد.
- کشت ها را پس از ۲۴ ساعت بررسي کنيد در صورتي که رشد واضحي ديده نمي شود و يا رشد براي شناسايي خيلي جوان است به مدت ۲۴ ساعت ديگر انکوبه نماييد.
- در صورتي که تعداد لکوسيت هاي ادرار بيش از سه عدد در هر ميدان ميکروسکوپي با بزرگ نمايي ۴۰۰ باشد کلوني ها به هر تعدادي که باشد بايد تعيين هويت و آنتي بيوگرام انجام شود.
- در ادرار خانم ها و آقايان با تعداد کلوني بين ۱۰ تا ۱۰۰ هزار آزمايش بايد تکرار گردد و در صورتي که تعداد کلوني دوباره به همين صورت بود، آنتي بيوگرام انجام شود.
- در آقايان تعداد ۱۰۰ هزار کلوني حتي در صورت پايين بودن تعداد لکوسيت آنتي بيوگرام شوند و در خانم ها پس از تکرار آزمايش آنتي بيوگرام انجام شود.
- اگر کشت ادرار مثبت بوده اما نمونه فاقد لکوسيت باشد در اين صورت کشت فاقد اعتبار مي‌باشد. (احتمال آلودگي با مدفوع).
- در صورتي که نمونه ادرار با سرنگ بطور مستقيم از مثانه آسپيره شده باشد، تعداد کلوني ها هر چه باشد آنتي بيوگرام انجام شود.
کشت مدفوع
کشت مدفوع براي بيماران دچار اسهال شديد، تب و نفخ شکمي درخواست مي شود. به طور طبيعي مدفوع حاوي باکتري و قارچ زيادي مي باشد. ولي باکتري هاي نظير سالمونلا، شيگلا، کمپيلوباکتر، يرسينيا، اشريشياکلي و استافيلوکوک پاتوژن براي روده بيماريزا هستند.
نمونه گيري:
- در هنگام نمونه گيري و انتقال مدفوع از دستکش استفاده نماييد.
- براي جمع آوري نمونه از ظرف مناسب استفاده کنيد.
- نمونه ي مدفوع را بلافاصله به آزمايشگاه انتقال دهيد.
- ادرار مي تواند مانع از رشد باکتري ها شود. به همين دليل نبايد نمونه مدفوع با ادرار مخلوط شود.
روش انجام:
- حداکثر ۲ ساعت پس از دريافت نمونه مدفوع توسط آزمايشگاه، نمونه بايد مورد آزمايش و کشت قرار گيرد.
- در صورت ماندن بيش از حد نمونه و سرد شدن آن PH کاهش يافته و در نتيجه مانع از رشد بسياري از انواع شيگلا و سالمونلا در محيط کشت مي شود.
- هنگامي که نمي توان نمونه مدفوع را سريع مورد بررسي و آزمايش قرار داد آن را بايد به محيط ترانسپورت انتقال داد.
- براي جداسازي باکتري هاي بيماريزاي روده اي از محيط هاي انتخابي و افتراقي مناسب استفاده شود.
- بعد از انکوباسيون ميزان رشد، رنگ و شکل کلوني ها بررسي و ثبت گردد.
کشت خون
کشت خونهنگامي که سرعت تکثير باکتري ها به حدي برسد که سيستم رتيکولواندوتليال نتواند آن ها را از بدن حذف کند باکتريمي ايجاد مي شود. با کتري ها به طور عمده از مناطق خارج عروقي و از طريق عروق لنفاتيک وارد خون مي شوند. به طور طبيعي ماکروفاژهاي ثابت کبد و طحال بعد از چند دقيقه تا چند ساعت باکتري ها را از جريان خون حذف مي کنند و لي گاهي تعداد باکتري ها از حد توانايي سيستم فراتر مي رود و سپتي سمي رخ مي دهد. کشت خون مي تواند در درمان اين عفونت هاي کشنده کمک کننده باشد.
نمونه گيري:
- خونگيري از بيمار حتي المقدور قبل از تجويز داروهاي آنتي بيوتيک انجام گيرد و بهترين زمان خونگيري زماني است که بيمار علائم تب و لرز را نشان مي دهد.
- بهتر است ۲ تا ? نمونه خون به فاصله يک ساعت از بيمار گرفته و کشت داده شود .
- محيط هاي کشت خون تهيه شده بايد بلافاصله به آزمايشگاه منتقل شده و در انکوباتور ( ۳۷ درجه ) قرار داده شود.
- ضدعفوني کردن محل خونگيري، رعايت کامل شرايط استريل در موقع خون گيري ، تلقيح مستقيم خون به داخل بطري کشت خون ، مي تواند تا حد زيادي از آلوده شدن کشت هاي خون جلوگيري نمايد . هر چند با رعايت اينن موازين و در بهترين شرايط کاري ، حدود ? تا ۵ درصد کشت هاي خون در معرض آلودگي قرار مي گيرند کهه اين آلودگي مي تواند منشا پوستي يا محيطي داشته باشد.
روش انجام:
- محيط کشت خون بصورت مايع و در ويال هاي شيشه اي پلمپ شده موجود مي باشد. اين محيط کشت حاوي ضد انعقاد (سديم پلي آنتول سولفونات) جهت جلوگيري از لخته شدن مي باشد.
- براي انجام کشت ابتدا بايد درپوش بطري‌هاي کشت خون را قبل از ترزيق خون ضد عفوني کرد. سپس خون را به درون بطري تزريق کرده و بطري‌هاي کشت خون را به مدت ??ساعت در ??درجه قرار داد.
- بطري کشت خون بايد به طور مرتب بررسي شود. کشت استريل معمولا به صورت لايه‌اي از گلبولهاي قرمز که به وسيله محيط کشت شفاف پوشانده شده است مشخص مي‌گردد.
- علائم رشد ميکروب در محيط کشت خون به شرح زير است:
- رسوب فوليکولار در سطح گلبولهاي قرمزکدورت يکنواخت يا کدورتي که در زير سطح مايع کشت خون ديده مي‌شود.هموليزانعقاد محيط کشتايجاد پوسته نازک در سطحتوليد گازدانه‌هاي سفيد در سطح يا عمق گلبولهاي قرمز
- هرگاه رشد باکتري در بطري مشهود باشد بايد بوسيله سرنگ از بطري آسپيره نموده و رنگ آميزي گرم و پاساژ بر روي محيط هاي مناسب انجام پذيرد.
- در موارد عادي کشت خون را تا ? روز نگهداري مي‌کنند اما در موارد مشکوک به بروسلوز يا ساير ميکروب‌هاي سخت رشد، اندو کارديت و يا مصرف آنتي بيوتيک محيط کشت را بايد بيشتر نگهداري نمود (?? هفته) پس از مدت زمان فوق محيطهاي کشت را از نظر رشد کلني‌ها مورد بررسي قرار مي‌دهيم.
- بعضي باکتري ها بدون ايجاد کدورت رشد مي کنند لذا پس از ۲۴ ساعت و بعد از ۷ روز حتي بدون ديدن کدورت هم ساب کالچر انجام مي شود.
- از آنجايي که گزارش سريع نتيجه کشت خون مي‌تواند سر نوشت ساز باشد لذا هر نتيجه‌اي را در هر مرحله بايد بلافاصله به اطلاع پزشک معالج رساند.
کشت خلط
کشت خلطکشت خلط براي تعيين وجود باکتري بيماري زا در مبتلايان به عفونت هاي تنفسي مانند پنوموني انجام مي شود.
نمونه گيري:
- بهترين نمونه براي انجام آزمايش نمونه صبحگاهي است.
- نمونه خلط براي انجام کشت بايد قبل از شروع درمان ضد ميکروبي جمع آوري شود.
- نمونه تهيه شده را در ظرف مخصوص دهان گشاد ريخته و در دماي يخچال نگهداري شود و در اسرع وقت به آزمايشگاه ارسال گردد. ماندن بيش از حد نمونه خلط در خارج از آزمايشگاه در جواب آزمايش تاثير مي گذارد.
- در تمام مراحل گرفتن نمونه بايد از دستکش يکبار مصرف استفاده شود.
روش انجام:
- رنگ آميزي گرم اولين مرحله آناليز ميکروب شناسي خلط مي باشد. با رنگ آميزي گرم باکتري ها به دو گروه گرم مثبت و منفي تقسيم مي شوند.اين روش ممکن است تا زمان کامل شدن آزمايش کشت براي تعيين درمان دارويي استفاده شود.
- پس از کشت نمونه خلط روي محيط هاي مناسب و طي زمان انکوباسيون، آنتي بيوگرام به منظور شناسايي مناسب ترين درمان دارويي ضد ميکروبي انجام مي شود.
- تکميل آزمايش کشت حداقل به ۴۸ ساعت وقت نياز دارد. ممکن است کشت خلط از نظر قارچ و مايکو باکتريوم توبرکلوزيس ۱۰-۶ هفته به طول انجامد.
کشت زخم
کشت زخمکشت زخم براي تشخيص وجود عوامل بيماريزا در بيماران مشکوک به عفونت زخم انجام مي شود. عفونت هاي زخم اغلب بوسيله ارگانيسم هاي چرکزا بوجود مي آيند، که ممکن است باکتريايي، قارچي يا انگلي باشند.
نمونه گيري:
- قبل از نمونه برداري کليه وسايل لازم را آماده نماييد. وسايل بايد استريل يا يکبار مصرف باشند.
- همه کشت ها را بايد قبل از شروع درمان آنتي بيوتيکي انجام داد.
- جهت نمونه گيري زخم هاي سطحي سطح خارجي نمونه را با پنبه و الکل ۷۰% درصد تميز کرده، چرک را از زخم آسپيره نموده يا با برش آن را جدا نماييد. سپس نمونه را به لوله درپوش دار استريل انتقال دهيد.
- جهت نمونه گيري با سواپ، ابتدا يک سواپ پنبه اي استريل را به صورت آسپتيک وارد زخم نماييد. سپس سواپ را در يک لوله آزمايش درپوش دار استريل قرار دهيد.( کشت نمونه از لبه هاي پوست در مقايسه با کشت ترشحات چرکي از دقت کمتري برخوردار است).
- در مورد نمونه گيري از بافت هاي نرم و زخم هاي عميق بايد سطح زخم را با الکل ۷۰% و سپس با تنتوريد ۲% ضدعفوني نمود. سپس با آسپيراسيون از عميق ترين قسمت ضايعه يا با عبور سواب به عمق ضايعه و يا از لبه ضايعه نمونه برداري را انجام داده و سپس نمونه را به لوله درپوش دار استريل انتقال دهيد.
- در صورت مشکوک بودن به وجود ارگانيسمي بي هوازي، يک لوله کشت بي هوازي نيز در نظر گرفته شود. بهترين روش نمونه گيري، آسپيراسيون از زخم بسته و انتقال مستقيم چرک به درون لوله کشت بي هوازي ميي باشد.
- اگر کشت زخم بايد از بيماري گرفته شود که نياز به شستشوي زخم دارد، نمونه گيري را قبل از شستن زخم انجام دهيد.
- اگر قبل از انجام نمونه گيري جهت کشت، پماد يا محلول آنتي بيوتيک روي زخم ماليده شده است آن را با آب يا سالين استريل از روي زخم پاک نماييد.
- همه نمونه ها را به دقت حمل کنيد. اين نمونه ها ممکن است قادر به انتقال بيماري باشند.
- نمونه را بلافاصله به آزمايشگاه انتقال دهيد.
- توجه شود اگر چرک در زخم يا بافت نرم مشاهده شد، بلافاصله بايد بيمار تحت احتياط هاي ايزوله نمودن پوست و زخم قرار گيرد. براي شروع احتياط هاي محافظتي مناسب نيازي به گزارش کشت تاييد کننده عفونت نيست.
روش انجام:
- نمونه هاي کشت زخم اغلب بصورت سواپ در داخل لوله هاي استريل حاوي سرم فيزيولوژي به آزمايشگاه ارسال مي گردد . سواپ آغشته به نمونه بيمار را کنار شعله، از لوله خارج نموده و روي محيط هاي مناسب کشت داده شود.
- در صورت درخواست اسمير بايد يک سواپ جداگانه به آزمايشگاه ارسال شود ، اگرنمونه ارسالي در داخل لوله بدون سواپ بود مي توان از يک سواپ استريل براي برداشت نمونه استفاده کرد.
- انجام رنگ آميزي گرم براي لام حاوي گستره نمونه، در مواقعي که پزشک مي خواهد درمان آنتي بيوتيکي را قبل از آماده شدن نتيجه کشت شروع کند، بسيار مفيد است. در چنين مواقعي پزشک براساس تجربه گذشته در مورد تشخيص احتمالي عامل بيماريزا، آنتي بيوتيک را آغاز مي نمايد.
- پس از کشت نمونه زخم روي محيط هاي مناسب و طي زمان انکوباسيون، آنتي بيوگرام به منظور شناسايي مناسب ترين درمان دارويي ضد ميکروبي انجام مي شود.
- بسياري از عفونت هاي زخم حاوي بيش از يک نوع ارگانيسم هستند.
- اغلب ارگانيسم ها نياز به زماني حدود ۲۴ ساعت دارند تا در محيط کشت رشد کنند و گزارش مقدماتي پس از اين مدت آماده مي شود. گاهي ۴۸ تا ۷۲ ساعت زمان براي رشد و تشخيص ارگانيسم مورد نياز مي باشد.
وظايف بخش ميکروب شناسي
- داراي برنامه‌ي كنترل كيفي براساس الزامات مرجع سلامت
- تحويل گرفتن نمونه ها از واحد نمونه گيري و نگهداري نمونه ها در شرايط مناسب حرارت طبق استانداردهاي موجود در هر آزمايش
- بررسي نمونه ها از نظر مقدار و عوامل مداخله گر قبل از انجام آزمايش
- عودت نمونه هاي نامناسب جهت تکرار نمونه گيري و تکرار آزمايشات در صورت مشاهده موارد مشکوک
- انجام کنترل کيفي دستگاه ها، محيط هاي کشت، ديسک هاي آنتي بيوگرام ،معرف هاي مورد استفاده
- انجام کشت هاي ميکروبي و خواندن و تفسير آن ها بعد از ۲۴ تا ۴۸ ساعت
- خواندن کشت هاي خون و تفسير آن ها بعد از ۲۴، ۴۸ساعت و ۳ هفته و يک ماه
- تشخيص و تعيين انواع باکتري ها در نمونه هاي ميکروب شناسي از طريق استفاده از محيط هاي کشت افتراقي و آنتي سرم هاي مربوطه
- تهيه و نگهداري صحيح محيط هاي کشت روتين، اختصاصي و افتراقي جهت شناسايي باکتري ها
- سرعت و دقت لازم در انجام وظايف محوله و انجام صحيح مستندسازي هاي لازم
- تشخيص صحيح نمونه هاي کنترل کيفي خارجي
منابع برگزيده:
- HENRY’S Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods 22 nd EDITION Richard A. McPherson, MD -2011
- Mosby’s Manual of Diagnostic and Laboratory Tests, 4th Edition By Kathleen Deska Pagana, PhD, RN and Timothy J. Pagana, MD, FACS
– تکنيک ها و تشخيص هاي آزمايشگاهي تاليف دکتر محمدرضا عابدي
– روش هاي آزمايشگاهي در باکتريولوژي تاليف دکتر احمدرضا بهره مند
عزيزاني که ساکن اهواز هستند ميتوانند از آزمايشگاه پاستور اهواز با بهترين امکانات و تکنولوژي روز، جهت هر نوع آزمايشي استفاده نمايند.
با تشکر مديريت سايت آزمايشگاه اهواز – پاستور