گازهای خون شریانی و وریدی
آزمایش گازهای خون شریانی و وریدی یکی از مهمترین آزمایشهای مورد نیاز واحد مراقبت‌های ویژه می‌باشد و اطلاعات ارزشمندی به منظور ارزیابی و اتخاذ تدابیر مناسب در مورد وضعیت هموستاز الکترولیت ها و اسید و باز متابولیک و تنفسی بیمار فراهم می آورد. با توجه به این مهم آزمایشگاه پاتوبیولوژی پاستور نیز در راستای مرتفع نمودن نیازهای حوزه های درمان و تشخیص در استان خوزستان راه اندازی آزمایش گازهای خون را به عنوان اهداف کوتاه مدت در نظر گرفته است.
اما همانطور که پیش تر بیان شد از آزمایش گازهای خون علاوه بر بررسی هموستاز الکترولیت ها می توان برای ارزیابی کارایی اکسیژناسیون نیز استفاده کرد. این آزمایش به طور معمول بر روی نمونه خون گرفته شده از سرخرگ رادیال در ناحیه داخلی مچ دست در زیر انگشت شست جایی که ضربان احساس مس شود، انجام می شود. نمونه خون همچنین می تواند از شریان بازویی در آرنج و یا شریان فمورال در کشاله ران جمع آوری گردد. در بعضی مواقع نیز نمونه خون سياهرگ بازو، خون مویرگی از پاشنه پا برای نوزادان با مشکل تنفسی استفاده می گردد. در این آزمایش مقادیر pH، PCO2، بیکربنات (–HCO3)، PO2 مشخص شده و محاسبه O2 اشباع انجام می شود.
pH
pH طبيعي خون بين ۷٫۳۵ تا ۴٫۷ می باشد. pH در آلکالوز متابولیک یا تنفسی میزان pH بالاتر از ۷٫۴ می رسد و در اسیدوز تنفسی یا متابولیک میزان pH به کمتر از ۷٫۳۵ کاهش می یابد.
PCO2
نشانگر ميزان فشاردي اكسيد كربن موجود در خون شرياني است. PCO2 ملاکی برای وضعیت تهویه بدن است با افزایش سرعت و عمق تنفس بیمار، مقداربیشتری CO2 دفع می شود و سطح آن کاهش می یابد. سطح CO2 با pH خون نسبت عکس دارند به طوری که با افزایش CO2 ، pH کاهش می یابد. در اسیدوز تنفسی اولیه میزان PCO2 بالا می رود و در آلکالوز تنفسی اولیه میزان آن کاهش می یابد به منظور جبران ریوی اختلال اولیه متابولیکی اسید و باز، سطح PCO2 در اختلالات متابولیک نیز تاثیر می گذارد به این ترتیب در اسیدوز متابولیک ریه ها سعی در جبران وضعیت با دفع CO2 برای افزایش pH دارند. در آلکالوز متابولیک، ریه ها سعی در جبران و کاهش pH با احتباس CO2 دارند. ميزان طبيعي آن ۴۵-۳۵ ميلي متر جيوه است. افزايش بيش از ۴۵ ميلي متر جيوه اسيدوز تنفسي و كاهش آن از ۳۵ ميلي متر جيوه آلكالوز تنفسي ناميده مي شود.
–HCO3 یا محتوی CO2
بیشتر محتوی CO2 در خون به شکل –HCO3 است یون بیکربنات نشان دهنده بخش متابولیک تعادل اسید و باز و تحت تنظیم کلیه ها می باشد. محتوی CO2 در واقع سنجش غیر مستقیم یون بیکربنات است. با افزایش سطح بیکربنات، pH نیز افزایش می یابد بنابراین بیکربنات با pH نسبتی مستقیم دارد. بیکربنات در آلکالوز متابولیک افزایش و در اسیدوز متابولیک کاهش می یابد. کلیه ها همچنین در راستای جبران اختلالات تنفسی اولیه اسید و باز عمل می کنند. در اسیدوز تنفسی کلیه ها با افزایش بازجذب مقدار –HCO3 سعی در جبران وضعیت دارند. در آلکالوز تنفسی کلیه ها مقدار زیادی –HCO3 برای کاهش جبرانی pH دفع می کنند. ميزان طبيعي يون بيكربنات بين ۲۱ تا ۲۸ ميلي اكي والان در ليتر است. افزايش آن از۲۸ ميلي اكي والان در ليتر بيانگر آلكالوز متابوليك و كاهش آن از ۲۱ ميلي اكي والان درليتر بيانگر اسيدوز متابوليك است.
PO2
فشار اكسيژن محلول در خون را نشان می دهد. این فشار تعیین کننده نیروی O2 برای انتشار از میان غشای آلوئولی ریه است. در حالت طبيعي مقدار آن بين ۱۰۰ – ۸۰ ميلي متر جيوه است. میزان فشار كمتر از ۴۰ ميلي متر جيوه هايپوكسي شديد نامیده می شود و مقادير زير ۴۰ ميلي متر جيوه بسيار خطرناک است.
اشباع O2
اشباع O2، شاخص درصد هموگلوبین اشباع شده با O2 است. در صورتی که ۱۰۰-۹۵ درصد هموگلوبین حامل اکسیژن باشد اکسیژن به میزان کافی به بافت ها می رسد. . با کاهش مقدار PO2، درصد اشباع هموگلوبین هم کاهش می یابد این کاهش تا یک مقدارخاص خطی است اما زمانی که سطح PO2 به کمتر از ۶۰ میلی متر جیوه کاهش یابد، کاهش ناچیزی در سطح PO2 موجب کاهش شدیدی در درصد هموگلوبین اشباع با O2 می شد. هنگامی که اشباع اکسیژن به حد ۷۰ درصد یا کمتر برسد، بافت ها نمی توانند اکسیژن کافی جهت اعمال حیاتی خود برداشت نمایند.
محتوای O2
نشان دهنده مقدار O2 موجود در خون می باشد. که طبق فرمولی توسط دستگاه محاسبه می گردد. محتوای O2 در بیماری هایی که PO2 کم می شود، کاهش می یابد.
اضافی/ کمبود باز
این عدد توسط دستگاه گازهای خون محاسبه می شود و نشان دهنده مقدارآنیون های بافری خون می باشد. این آنیون ها شامل –HCO3 ، هموگلوبین، پروتئین ها، فسفات ها و … می باشند. مقدار منفی اضافی باز نشانگر اسیدوز متابولیک و مقدار مثبت آن نشان دهنده آلکالوز متابولیک یا جبران اسیدوز تنفسی در دراز مدت می باشد.
توجه:
- قبل از انجام خونگیری بهتر است ابتد اآزمون آلن انجام شود.
- خون شریانی را از هر جای بدن که نبض قوی قابل لمسی داشته باشد می توان انجام داد.
- خونگیری شریانی با یک سرنگ هپارینه بدون هوا از سر سوزن دارای درجه پایین استفاده نمایید.
- پس از خونگیری محل شریان را به مدت ۵-۳ دقیقه فشار دهید.
- اگر زمان انعقاد خون بیمار غیرطبیعی است یا داروی ضد انعقاد مصرف می کند، به مدت ۱۵ دقیقه محل را فشار دهید.
- حباب های هوای داخل سرنگ را خارج کنید.
- خون شریانی را روی یخ گذاشته و بلافاصله به آزمایشگاه ارسال نمایید.
- استنشاق منوکسید کربن موجب افزایش سطح کربوکسی هموگلوبین می شود و اشباع اکسیژن به طور کاذب افزایش می یابد.
- استفاده از داروهای مخدر یا آرام بخش و خواب آور، تنفس را مهار می کند. دوز بیش از حد این دارو ها موجب کاهش تهویه ریوی در افراد طبیعی می شود.
آزمایش آلن
برای انجام این آزمایش هر دو نبض رادیال و اولنار را با فشار مسدود نمایید تا دست بیمار سفید شود سپس فشار را از روی شریان اولنار بردارید اگر جریان شریان اولنار مناسب باشد دست بلافاصله قرمز رنگ می شود در این صورت آزمایش آلن مثبت است و می توان برای خونگیری از شریان رادیال استفاده نمود. اگر آزمایش آلن منفی باشد آزمایش را روی دست دیگر انجام دهید. اگر نتیجه آزمایش آلن هر دو دست منفی بود شریان دیگری را برای نمونه گیری انتخاب کنید.
مقادیر طبیعی:
pH
بالغین/ کودکان: ۷٫۴۵ – ۷٫۳۵
نوزادان: ۷٫۴۹ – ۷٫۳۲
۲ ماهه تا ۲ ساله: ۷٫۴۶ – ۷٫۳۴
pH (وریدی): ۷٫۴۱ – ۷٫۳۱
PCO2
بالغین/ کودکان: mmHgه۳۵-۴۵
کودکان زیر دو سال: mmHgه۴۱-۲۶
Pco2 (وریدی): mmHgه۵۰-۴۰
–HCO3
بالغین/ کودکان: ۲۸-۲۱ میلی اکی والان در لیتر
کودکان زیر ۱ سال: ۲۴-۱۶ میلی اکی والان در لیتر
PO2
بالغین/ کودکان: mmHgه۱۰۰-۸۰
نوزادان: mmHgه۷۰-۶۰
Po2 (وریدی): mmHgه۵۰-۴۰
اشباع O2
بالغین/ کودکان: ۱۰۰-۹۵ درصد
افراد مسن: ۹۵ درصد
نوزادان ۹۰-۴۰ درصد
محتوای O2
Volه%۲۲-۱۵
وریدی: Volه%۱۶-۱۱
اضافی باز
۲ ± میلی اکی والان در لیتر
منابع برگزیده:
- HENRY’S Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods 22 nd EDITION Richard A. McPherson, MD -2011
- Mosby’s Manual of Diagnostic and Laboratory Tests, 4th Edition By Kathleen Deska Pagana, PhD, RN and Timothy J. Pagana, MD, FACS
عزيزاني که ساکن اهواز هستند ميتوانند از آزمايشگاه پاستور اهواز با بهترين امکانات و تکنولوژي روز، جهت هر نوع آزمايشي استفاده نمايند.
با تشکر مديريت سايت آزمايشگاه اهواز – پاستور
