ناباروری

طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت ناباروری به عدم توانایی زوجین در بچه دار شدن پس ازحداقل یک سال مقاربت بدون استفاده از وسایل پیشگیري از بارداري اطلاق می شود. در کل جهان ۱۵-۱۰ درصد از زوج‌هایی که ازدواج می‌کنند، نابارور هستند که این آمار در کشور ما حدود ۱۱ تا ۱۳ درصد است، یعنی از هر ۶ زوج یکی صاحب فرزند نمی‌شود. حدود ۴۰ درصد از مشكلات ناباروري مربوط به مردان، ۴۰ درصد مربوط به زنان و حدود۱۰ درصد مربوط به هر دو است. در حدود ۱۰ درصد از زوج ها نيز عامل ناباروري مشخص نيست. به عبارت ديگر در اين زوج ها هر دو نفر با توجه به انجام آزمايش هاي موجود مشكلي ندارند ولي به علل نامشخصي بچه دار نمي شوند. البته باید توجه داشت که ناباروری به معنی عدم تولید گامت نیست بلکه عدم توان تولد نوزاد زنده را گویند. برای مثال در مردان بیماری کم‌نطفگی می‌تواند علت باشد، یا پس از انجام وازکتومی فرد بالقوه اسپرم تولید می‌کند ولی در عمل نمی‌تواند بچه دار شود. مشابه این حالت در زنان نداشتن مادرزادی رحم و نیز پس از انجام عمل قطع لوله‌های فالوپ است.

علل ناباروري در زنان

اختلال در تخمك گذاري

شایعترین علت ناباروری زنان اختلال در عمل تخمک گذاری است. این حالت ممکن است بدلیل نقص در عملکرد غده هیپوتالاموس و در نتیجه اختلال در تحریک غده هیپوفیز باشد.در چنین حالتی مقدار کافی LH و FSH جهت تحریک بلوغ فولیکول ها در تخمدان تولید نمی شود. بیماری های تیروئید، دیابت، هایپرپرولاکتنمی ، افزایش آندروژن آدرنال و بیماری کبدی ممکن است در عملکردهای هیپوتالاموسی یا هیپوفیزی اختلال ایجاد کند و از رشد فولیکول ها، تخمک گذاری یا بقای کورپوس لوتئوم (که برای بقای آبستنی ضروری است) جلوگیری نمایند. همچنین ممکن است استرس، تروما، تغییرات وزن، بی اشتهایی و فعالیت ورزشی زیاد، در عدم تخمک گذاری نقش داشته باشند.

اختلال در لوله هاي رحمي

در بعضي زنان، لوله هاي رحمي به طور كامل و يا ناقص بسته است. در نتيجه اسپرم به تخمك نمي رسد. بسته بودن لوله هاي رحمي
مي تواند به دليل عفونت، آندومتريوز و يا چسبندگي هايي پس ازعمل جراحي باشد. همچنين ممكن است اين لوله ها پس از يك حاملگي خارج رحمي بسته شوند.

آندومتريوز

آندومتريوز، حالتي است كه در آن سنگفرش رحم (آندومتر)‌ رشد می کند و از رحم هم فراتر مي رود و لوله هاي رحمي را نيز مي پوشاند و حتي آنها را مي بندد و در عمل تخمك گذاري اختلال به وجودمي آورد. حدود ۷۰ درصد زنان داراي آندومتريوز، نابارور هستند.

‌اختلال درگردن رحم يا رحم

ناهنجاري هاي گردن رحم مانند به مشكلات مربوط به ساختمان بدن، عفونت هاي رحم و يا كيفيت نامناسب ترشحات رحم مي تواند سبب ناباروري شود. از طرفي تومورهاي بدخيم رحم و يا بعضي جاي زخم هاي موجود در ديواره رحم مسبب ناباروري است.

مشكلات دستگاه ايمني بدن

اختلالات ایمونولوژیک به عنوان یکی از دلایل ناباروری بدون علت در نظر گرفته می شوند و از این بین، آنتی بادی ضد اسپرم یک اتو آنتی بادی مهم در بعضی از خانم ها است که باعث غیرقابل نفوذ شدن تخمک بوسیله اسپرم و متوقف شدن روند لقاح می شود. همچنین آنتی بادی ضد اسپرم روی تکامل جنین نیز موثر می باشد.

علل ناباروري در مردان

اختلالات مربوط به اسپرم

اغلب ناباروری های مردان به علت كاهش تعداد اسپرم( اوليگواسپرمي )، شكل غير طبيعي اسپرم ( تراتواسپرمي ) و يا اختلال در قدرت آستنواسپرمي حركتي اسپرم (آستنواسپرمي ) می باشد. در این موارد شانس لقاح كم شده و مرد نابارور محسوب مي شود.

اختلال اوليگواسپرمي: تعداد اسپرم كمتر از ۲۰ ميليون در هر ميلي ليتر مايع منی باشد.

اختلال آستنواسپرمی: به تحرک پایین اسپرم گفته می شود. براي آنكه اسپرم بتواند فالوپ را شنا كند و به تخم برسد تا آن را بارور كند لازم است قدرت حركتي مناسبي داشته باشد. اختلال آستنواسپرمي كه در آن كمتر از ۴۰درصد اسپرم‌ها قادر به حركت با سرعت مناسب در جهت مستقيم هستند يك اختلال ناباروري است.

اختلال تراتواسپرمي: اختلالات موفولوژيكي اسپرم است.

عوامل موثر بر تعداد، شكل و حركت اسپرم

بيماري هاي عفوني:

برخی عفونت‌های مزمن نظیر سل، سوزاک و بیماری های تب دار طولانی که در عملکرد بیضه اختلال ایجاد می‌کند همچنین بيماري هاي عفوني با شرايط التهابي نظير بيماري اوريون سبب عفونت مجاري تناسلي يا التهاب و از بين رفتن بيضه ها در مرد مي شوند. حدود ۲۵% مرداني كه بعد از بلوغ دچار اوريون مي شوند نابارور مي شوند.

اختلالات هورموني:

اختلالات هورمونی به صورت اختلال در هورمون‌های هیپوتالاموس و هیپوفیز یا هورمون‌های جنسی بر توليد تستوسترون و توليد اسپرم تأثير دارند و سبب مشكلات ناباروري در مردان مي شوند. هورمون آزاد كننده‌ي گنادو تروپين (GnRH) از هيپوتالاموس ترشح مي‌شود و با اثر بر روي هيپوفيز توليد و آزاد شدن هورمون‌هاي LH و FSH را تحريك مي‌ِكند FSH توليد اسپرم در لوله‌هاي اسپرم ساز و LH توليد هورمون تستسترون توسط سلول‌هاي لايديگ را تحريك مي‌كنند. اختلال در توليد و ترشح اين هورمون‌ها ممكن است بر ميزان توليد و كيفيت اسپرم ها اثر گذارد.

مشكلات دستگاه ايمني بدن

اختلالات ایمونولوژیک به عنوان یکی از عوامل ناباروری در نظر گرفته می شوند. آنتی بادی ضد اسپرم یک اتو آنتی بادی در بعضی از مردان است که سبب كاهش حركت اسپرم يا به هم چسبيدن آنها مي شود.

ناهنجاري هاي مربوط به ساختمان بدن

عواملی مانند بسته بودن لوله هاي دفران، اپيديديم موجب ناباروری در مردان مي شود. بسته شدن لوله هاي خروج اسپرم ممکن است به علل مادرزادي، نقص ژنتيكي، عفونت يا التهاب دستگاه ادراري – تناسلي و جراحی های گذشته باشد.

واریکوسل: اتساع و پیچ خوردگی غیرطبیعی شبکه وریدی بالای بیضه‌ها است. واریکوسل می‌تواند باعث کاهش تولید اسپرم یا کاهش کیفیت اسپرم تولیدی شود، اما تمام انواع واریکوسل اثری روی اسپرم ندارند. علت این پدیده طولانی‌تر بودن ورید تخلیه کننده خون بیضه چپ به ورید کلیوی و همچنین زاویه عمودی‌تر آن نسبت به سمت راست می‌باشد.

عوامل ژنتیکی

عوامل ژنتیکی زیادی نظیر ناهنجاری‌های کروموزومی و جهش‌های تک ژنی مسؤول ناباروری در مردان می باشند. یکی از شایع ترین بیماری های ژنتیکی در مردان، سندرم کلاین فلتر می باشد که در مواردی منجر به آزواسپرمی می شود . در این سندرم کروموزوم های جنسی به صورت XXY در می آید. مردان مبتلا به این سندرم به میزان کافی تستوسترون در بدنشان ترشح نمی شود و عدم ترشح این هورمون در زمان بلوغ آنها می تواند تاثیرات جبران ناپذیر و مادام العمری را برای آنها داشته باشد.

آزمایشات قابل انجام:

Semen Analysis
Fructose (seminal fluid)
Seminal Zinc
Thyroid hormones
Prolactin
DHEA-S
Testosterone
FSH
LH
۱۷- OH progesterone
Estradiol
Anti Mullerian Hormone (AMH)

آزمایش آنالیز مایع منی (Semen analysis)

به طور معمول آزمایش آنالیز مایع منی یا اسپرموگرام یکی از نخستین آزمایشاتی است که می تواند در تشخیص ناباروری در مردان کمک کننده باشد. در این آزمایش مایع منی به لحاظ موارد ذیل مورد بررسی قرار می گیرد:

مقدار حجم منی خارج شده در هر انزال.
مدت زمان تبدیل منی از حالت ژله ای به حالت مایع (مایع منی پس از خروج از بدن حالت ژله ای دارد )
شمارش تعداد اسپرم ها در هر میلی لیتر از منی در هر انزال.
بررسی و بیان مقدار اسپرم هایی که شکل طبیعی دارند به درصد
درصد اسپرم هایی که توانایی حرکت رو به جلو را دارا می باشند.
تعیین میزان اسیدی و یا قلیایی بودن مایع منی (pH)
بررسی به لحاظ وجود گلبول سفید (به طور طبیعی نباید گلبول سفید در منی وجود داشته باشد)
بررسی میزان فروکتوز (فروکتوز، قندی است که انرژی لازم برای فعالیت اسپرم را فراهم می کند)

شرایط انجام آزمایش:

نمونه باید بین ۳ تا ۵ روز بعد از آخرین تماس جنسي يا انزال تهیه گردد و نمونه اي كه زودتر از ۲ روز و يا پس از ۷ روز از آخرين نزديكي جمع آوري شود براي انجام آزمايش مناسب نيست.
بهترین نمونه منی نمونه ای است که از طریق تحریک مصنوعی (بدون استفاده از صابون، ژل، شامپو) با دست کمی نمناک تهیه و در ظرف مخصوصی که از طرف آزمایشگاه در اختیار شما قرارداده شده، جمع آوری گردد. و به هيچ وجه نبايد از كاندوم جهت جمع آوري نمونه استفاده شود.
بهتر است نمونه در آزمايشگاه گرفته شود در غير اينصورت بايد در مدت كمتر از نيم ساعت تحويل آزمايشگاه گردد.
قبل از اينكه نمونه را داخل ظرف بريزيد، ظرف را با در دست گرفتن گرم كرده و دماي آن را نزديك به دماي بدن خود برسانيد.
تمامي نمونه ي خارج شده حين انزال را داخل ظرف جمع آوري كنيد. زیرا چنانچه فقط قسمتی از نمونه دراختیار آزمایشگاه قرار داده شود، باعث به دست آمدن نتیجه غیر واقعی خواهد شد.
مصرف هر گونه دارو را هنگام انجام اسپرموگرام به آزمایشگاه اطلاع دهید.

مقادیر طبیعی:

آنتی مولرین هورمون ( AMH )

هورمونی است که توسط سلولهای گرانولوزای فولیکولهای کوچک ترشح می شود و شاخصی از تعداد و کیفیت تخمک های در حال تولید در چرخه قاعدگی محسوب می شود. مقادیر این هورمون در طول ماه ثابت است لذا این هورمون را می توان در هر روزی از ماه اندازه گیری نمود.

AMH در بررسی وضعیت یائسگی نظیر نارسایی زودرس تخمدان استفاده می شود.
AMH با بررسی وضعیت تخمدان از نظر ذخیره تخمدانی و عملکرد و پاسخ دهی تخمدان در ارزیابی ناباروری بکار
می رود همچنین به عنوان آزمایشی در پاسخ دهی مناسب تخمدان به داروهای تحریک کننده تخمدان درروش IVF کمک کننده می باشد.
در بررسی عملکرد تخمدان در بیماران مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک موثر می باشد. به طوری که با افزایش تعداد فولیکول ها در تخمدان پلی کیستیک سطح AMH بالا می رود و این افزایش سطح ممکن است به ۲ تا ۵ برابر مقادیر رنج سنی برسد.
تومورهای سلول گرانولوزا قادر به ترشح AMH می باشند بنابراین افزایش AMH می تواند به عنوان یک مارکر تشخیصی و همچنین عود مجدد تومور سلول های گرانولوزا (GCT) عمل نماید.
سطح AMH در زنان یائسه ، نارسایی زودرس تخمدان و بعد از کموتراپی بسیار پایین می آید.

مقادیر طبیعی

آقایان

بیش از ۱۲ سال: ۱۹- ۰٫۷ نانوگرم در میلی لیتر

خانم ها

۱۳-۴۵ سال: ۹٫۵ – ۰٫۹ نانوگرم در میلی لیتر

بیش از ۴۵ سال: کمتر از ۱ نانو گرم در میلی لیتر

سنجش AMH به تنهایی برای تشخیص ناباروری کافی نیست بلکه نتایج باید با کمک یافته های بالینی و نتایج آزمایشات مرتبط تفسیر شوند . این آزمایشات شامل اولترا سونوگرافی تخمدان و بیضه، اندازه گیری هورمون های استروئیدی جنسی ( استرادیول، پروژسترون ، تستوسترون)، FSH و LH ، دهیدرواپی اندوسترون، پرولاکتین، تیروئیدی و inhibin B می باشند.

آزمایشگاه پاستور با بهره گیری از روش های نوین و با استفاده از دستگاه های مجهز و پیشرفته آزمایشات ناباروری را در اسرع وقت انجام می دهد.

منابع برگزیده:

Mosby’s Manual of Diagnostic and Laboratory Tests, 4th Edition By Kathleen Deska Pagana, PhD, RN and Timothy J. Pagana, MD, FACS.
mayomedicallaboratories.com
https://fn.wikipedia.org
https://fa.wikipedia.org

عزيزاني که ساکن اهواز هستند ميتوانند از آزمايشگاه پاستور اهواز با بهترين امکانات و تکنولوژي روز، جهت هر نوع آزمايشي استفاده نمايند.

با تشکر مديريت سايت آزمايشگاه اهواز – پاستور