تشخیص مالاریا در اهواز
تشخیص مالاریا
مالاریا بیماری عفونی است که در اثر انگلی که از طریق پشه آنوفل به انسان منتقل می شود، ایجاد می گردد. این بیماری به طور معمول با علائمی مانند تب متناوب و لرز، گرفتگی عضلات، خستگی مفرط، تعریق بیش از حد، حالت تهوع و سردرد همراه می باشد و در موارد شدید منجر به کم خونی و زردی پوست و چشم ها، بزرگ شدن طحال، نارسایی کلیوی، مشکلات انعقاد خون، فشار خون پایین، کاهش قند خون، اختلال روانی، تشنج، کما و در نهایت مرگ می گردد.
افرادی که به مالاریا دچار می شوند، تب بالا، لرز و علائمی مانند بیماری آنفولانزا را تجربه می نمایند. شایان ذکر است مالاریا همانند سرماخوردگی و آنفولانزا بیماری مسری نیست و از طریق رابطه جنسی منتقل نمی شود. همچنین امکان ابتلا به مالاریا از طریق روابط معمول با فرد آلوده همچون نشستن در کنار فرد بیمار وجود ندارد.
در سال ۲۰۱۶، ۲۱۶ میلیون مورد مالاریا در سراسر جهان وجود داشت که منجر به مرگ حدود ۴۴۵۰۰۰ گردید. تقریبا ۹۰ درصد مرگ و میر در بین کودکان در آفریقا اتفاق افتاد و کودکان زیر ۵ سال بخش اعظم این آمار را به خود اختصاص داده اند.
در دهه گذشته، تلاش های زیادی برای کنترل مالاریا شده است. به طوری که میزان مرگ و میر از سال ۲۰۱۰ تا سال ۲۰۱۶ میلادی، ۲۵ درصد کاهش یافته است. به طور کلی مالاریا با فقر مرتبط می باشد و شیوع آن در کشورهای فقیر بیشتر است.
عامل بیماری مالاریا
بیماری مالاریا توسط میکروارگانیسم های تک سلولی از جنس پلاسمودیوم ایجاد می شود. در حال حاضر بیش از ۱۰۰ نوع پلاسمودیوم شناخته شده است که چهار نوع پلاسمودیوم زیر در انسان ایجاد بیماری می‌کنند.
- پلاسمودیوم فالسیپاروم (Plasmodium falciparum)
- پلاسمودیوم ویواکس (vivax)
- پلاسمودیوم مالاریه (malariae)
- پلاسمودیوم اوال (oval)
شایان ذکر است بیماری ایجاد شده توسط پلاسمودیوم فالسیپاروم شدیدتر است و بیشترین مرگ و میر ناشی از پلاسمودیوم فالسیپاروم می باشد. به طور کلی پلاسمودیوم ویواکس، پلاسمودیوم اوال و پلاسمودیوم مالاریه موجب نوع خفیفی از مالاریا می شوند.
پس از آنکه فرد توسط پشه آنوفل آلوده گزیده شد، مدتی طول می کشد تا اولین نشانه های بیماری ظهور پیدا کنند. مدت دوره کمون بیماری مالاریا بسته به نوع انگل و طبیعت بیماری متفاوت است. علائم این بیماری به طور معمول ۷ تا ۳۰ روز پس از گزش توسط پشه آلوده، شروع می شود. در صورتی که درمان به درستی انجام نشود، فرد ممکن است بعد از چند ماه دوباره بیماری را تجربه نماید. داروهای ضد مالاریا که توسط مسافران به نواحی آلوده مصرف می گردند، می تواند علائم را تا چندین هفته یا ماه به تعویق بیاندازند.
شایان ذکر است تاخیری که از زمان گزیدگی تا زمان بروز علائم اتفاق می افتد، ممکن است پزشک را در تشخیص صحیح بیماری با مشکل مواجه نماید. لذا زمانیکه مسافران از سفر خود به مناطق آلوده به بیماری مالاریا باز می گردند، بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کرده و وی را در جریان مسافرت ۱۲ ماهه اخیر خود قرار دهند.
چرخه زندگی انگل
ناقل و میزبان نهایی انگل مالاریا، پشه آنوفل است. این بیماری اغلب توسط پشه آنوفل ماده آلوده انتشارمی یابد. نیش پشه انگل ها را از بزاق پشه به خون فرد منتقل می کند. سپس انگل ها در سلول های کبدی و سپس در گلبول های خونی قرمز تکثیر می شوند. در خون، انگل ها با رشد در گلبول های قرمز خونی آن ها را از بین می برند و مروزوئیت ها آزاد می شوند و این چرخه با حمله به گلبول های قرمز دیگر ادامه می یابد. انگل ها در این مرحله موجب ایجاد علائم مالاریا (تب و لرز، تهوع و استفراغ) می گردند. هنگامی که پشه آنوفل ماده از خون بیمار تغذیه کند شکل مشخصی از انگل های خون (سلول‌های جنسی) وارد بدن پشه می‌شود. سلول های جنسی نر و ماده در معده پشه لقاح پیدا می کنند و چرخه رشد و تکثیر در پشه ها آغاز می گردد. بعد از ۱۰ تا ۱۸ روز شکلی از انگل ها به نام اسپروزوئیت به غدد بزاقی پشه مهاجرت می کند. زمانی که پشه آنوفل فرد دیگری را نیش بزند، این اسپروزوئیت ها وارد بدن فرد گردیده و به کبد منتقل می شوند و سپس چرخه جدید دوباره شروع می گردد.
انگل های پلاسمودیوم ویواکس و پلاسمودیوم اوال می‌توانند ماه‌ها ویا سال‌ها به صورت نهفته در کبد باقی بمانند و چنانچه تشخیص داده نشوند، ممکن است دوباره فعال شوند و وارد جریان خون بشوند؛ بدون اینکه فرد بیمار علائمی داشته باشد.
پراکندگی انگل
بیماری مالاریا در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری شایع می باشد. در این مکان ها پشه های آنوفل می توانند زنده مانده و تکثیر یابند. همچنین انگل مالاریا می تواند چرخه زندگی خود را در پشه ها تکمیل کند. به طور عمده عوامل محیطی مانند رطوبت، بارندگی و به ویژه دما، در جایی که مالاریا یافت می شود، موثر هستند. برای مثال در دماهای زیر ۲۰ درجه سانتیگراد پلاسمودیوم فالسیپاروم که موجب بیماری مالاریای شدید می شود، نمی تواند چرخه زندگی خود را در پشه ی آنوفل تکمیل نماید و بنابراین نمی تواند منتقل شود.
در بسیاری از کشورهایی که مالاریا به صورت اندمیک وجود دارد، انتقال مالاریا در تمام نقاط کشور رخ نمی دهد. به طور کلی، انتقال مالاریا در مناطق گرمتر نزدیک به استوا شدیدتر است و بیماری در تمام طول سال منتقل می شود. بالاترین میزان انتقال در صحرای آفریقای جنوبی و بخش هایی از اقیانوسیه مانند پاپوآ گینه نو می باشد. پلاسمودیوم فالسیپاروم در صحرای آفریقای جنوبی بسیار شایع است. افرادی که مورد گزش نیش پشه مالاریا آلوده به این انگل قرار می گیرند، در معرض مالاریا کشنده هستند.
در مناطق سردتر، انتقال با شدت کمتر و بیشتر فصلی خواهد بود. در این مناطق پلاسمودیوم ویواکس بیشتر شایع است، زیرا در دمای پایین تر مقاوم تر می باشد.
در بسیاری از مناطق معتدل مانند غرب اروپا و ایالات متحده، توسعه اقتصادی و اقدامات بهداشت عمومی منجر به از بین بردن مالاریا شده است. با این حال، اکثر این مناطق دارای پشه های آنوفل می باشند که می توانند مالاریا را انتقال دهند.
پیشگیری از بیماری مالاریا
هر فردی می تواند به بیماری مالاریا مبتلا شود. اما بیشتر موارد مالاریا در کشورهایی که شیوع این بیماری در آنجا زیاد است، مشاهده می شود. همچنین امکان ابتلای فرد در کشورهایی که پشه مالاریا وجود ندارد از طریق مهاجر ان و مسافرانی که به کشورهای آلوده مسافرت نموده اند وجود دارد. افراد دارای ایمنی پایین نظیر کودکان و زنان بارداری که به کشورهای آلوده به ملاریا سفر می کنند، به شدت در معرض خطر قرار دارند. در کودکان زیر ۵ سال، به خصوص نوزادان، بیماری به نظر می رسد غیر معمول و شدیدتر است.
با اینکه مالاریا بیماری مهلک و کشنده ای است، اما این بیماری قابل پیشگیری می باشد. استفاده از پشه بند و همچنین استفاده از حشره کش ها و تخلیه آب های راکد به منظور کنترل پشه ها می تواند در کاهش خطر ابتلا به بیماری مالاریا موثر باشد. با وجود تلاش های زیاد برای تولید واکسن، اما تاکنون، هیچ واکسن موثری برای این بیماری وجود ندارد. به علت نگرانی مقاومت دارویی مالاریا توصیه می شود در مناطقی که بیماری رایج است، قبل از شروع درمان، بیماری تایید شود.
انتقال مالاریا
مالاریا توسط نیش پشه ماده آنوفل که حامل انگل پلاسمودیوم می باشد، انتقال پیدا می کند. پشه آنوفل با نیش زدن فرد بیمار این انگل را به فرد دیگری منتقل می کند. زمانی که این پشه فرد بیمار را نیش می زند، اندکی از خون فرد که آلوده به انگل پلاسمودیوم می باشد را می مکد. حدود یک هفته بعد، زمانی که حشره در جستجوی وعده غذایی بعدی خود می باشد، این انگل ها با بزاق حشره تلفیق شده و به بدن فرد جدیدی که گزیده می شود تزریق می گردد.
از آنجا که انگل مالاریا در سلول های قرمز خون فرد آلوده به گردش در می آید، مالاریا می تواند از طریق انتقال خون آلوده، اهدا ی عضو و یا استفاده از سرنگ مشترک نیز منتقل شود. مالاریا همچنین از طریق مادر به جنین در هنگام بارداری و زایمان نیز انتقال می یابد.
تشخیص مالاریا
پزشک معالج همیشه باید سابقه سفر بیماران مبتلا به تب را بررسی نماید. تب در فردی که اخیرا به یک منطقه اندمیک مالاریا سفر کرده است، با استفاده از آزمایش های تشخیصی مناسب مالاریا، بلافاصله مورد ارزیابی قرار می گیرد. در صورتی که بیماری مالاریا به درستی تشخیص داده شود و به موقع درمان گردد، خطری فرد را تهدید نمی کند.
به طور معمول با انجام آزمایش میکروسکوپی خون بر روی نمونه خون بیمار یا با استفاده از آزمایش های سرولوژیک می توان مالاریا را تشخیص داد. همچنین روش واکنش زنجیره ای پلیمراز (PCR) برای شناسایی DNA انگل استفاده می شود، اما این روش به دلیل هزینه بالا و پیچیدگی آن، در مناطقی که مالاریا شایع است، به طور گسترده ای مورد استفاده قرار نمی گیرد.
تشخیص مالاریا می تواند با بررسی میزان تجمع انگل های داخل خون و نتایج دیگر آزمایشگاهی شامل آنمی خفیف، کاهش خفیف پلاکت خون، میزان بیلی روبین و بررسی آنزیم های کبدی انجام گیرد.
منابع:
- https://www.cdc.gov/malaria/about/faqs.html
- https://www.malariasite.com
