طراحی و تخصيص فضا درآزمايشگاه
ارائه الگوی يکسان جهت طراحی فضای آزمايشگاهها امکان پذير نبوده و ضروری نيز نمی باشد، فضای هرآزمايشگاه با توجه به اهداف، طيف فعاليت ها، تعداد پرسنل و تعداد تجهيزات و …. طراحی می شود. تخصيص فضا به بخش های مختلف آزمايشگاه با در نظر گرفتن موارد اشاره شده فوق صورت می گيرد. از آنجايي که تغيير درحجم کاری و دامنه فعاليتهای آزمايشگاه ممکن است با الزاماتي در خصوص تغيير فضاي آزمايشگاه همراه باشد، تخصيص فضای آزمايشگاه ها باید به نحوی باشد که متناسب با اهداف جديد، از نظر وسعت يا بهره وری قابليت تغيير و سازگاری داشته باشد.
فضاي کاری
- مقدار فضا برحسب متر مربع است که شامل سطوح مورد استفاده جهت انجام کار و قرارگيری تجهيزات، سينک های شستشو و محل رفت و آمد کارکنان می باشد. فضاهاي بين ميزهاي کار، راهروها و اطراف تجهيزات نيز جزو فضاي کار به حساب مي آيند.
- فضای مفيد کاري در بخش های مختلف آزمايشگاه مي بايست به حدي باشد که حداکثر تعداد کارکنان شاغل در يک نوبت کاري، با در نظر گرفتن فضای اشغال شده توسط تجهيزات، فضاهاي بين ميزهاي کار، راهروها و فضای اطراف تجهيزات، به راحتی قادر به فعاليت باشند.
طراحی و تخصيص فضای کاری مورد نياز بخش ها
- در آزمايشگاههاي با دامنه و حجم کاری محدود، متناسب با فعاليت های انجام شده، بخشهاي مختلف، بويژه بخش هايی که از تجهيزات مشترک استفاده می کنند، می توانند در مجاورت هم فعاليت نمايند ولي بخش نمونه گيری، پذيرش، بخش های ميکروب شناسی، قارچ شناسي ، ويروس شناسي، انگل شناسي، تجزيه ادرار، شستشو و استريليزاسيون و محل غذاخوری کارکنان حتما بايد مجزا باشد. بطور معمول محل آماده سازی نمونه و ساخت معرف ها در مجاورت بخش بيوشيمی قرار می گيرد.
- بخش ميکروب شناسی آزمايشگاه و همچنين بخش هايی که با مواد و معرف های سمی يا قابل اشتعال کار می کنند، بايد دور از محل رفت و آمد بيماران، بخش های غير فنی و ورودی سيستم تهويه هوا قرار گيرند.
- فضای بين ميزهای کاری جهت رفت و آمد کارکنان حداقل۱۲۰ سانتيمتر در نظر گرفته می شود.
-
فضای تجهيزات
تعداد وانواع تجهيزات موجود در هر بخش نقش مهمی در برنامه ريزي جهت طراحی فضای آن بخش دارد. در اين خصوص بايد به مواردی نظير ابعاد (طول ، پهنا و ارتفاع )، وزن دستگاه ها و همچنين ميزان ولتاژ و آمپر و لوله کشی های مورد لزوم (مندرج درکاتالوگ دستگاه) توجه گردد. گاهي سازندگان دستگاه، تخصيص ميزان فضاي بيشتري از ابعاد دستگاه را جهت عملکرد مناسب آن توصيه مي نمايند که اين مسئله را بايد لحاظ نمود. دسترسي آسان به پشت وکناره هاي دستگاه جهت نگهداري و تعميرات و تهويه نيز مي بايست در نظر گرفته شو د. (بطور مثال فردي که در آزمايشگاه بيوشيمي با اتوآناليزر کار مي کند . به ۵/۷ متر مربع سطح روي زمين نياز دارد در صورتيکه اين ميزان براي فرديکه کنار ميز آزمايش راديوايمونواسي انجام مي دهد فقط ۲ متر مربع مي باشد)
فضای کارکنان
با توجه به اهميت راحتی و ايمنی کارکنان حين انجام کار، پيش بينی فضاي مناسب براي رفت و آمد و کارکرد آنها ضروری مي باشد. بطور متوسط هر يک از کارکنان حدودا به ۱ متر مربع فضای کاری نياز دارد.
ميزبندی و مبلمان آزمايشگاه
- نوع، تعداد، نحوه قرار گيري وكيفيت ميزبندی و مبلمان آزمايشگاهي مستقيماً برروي عملكرد کارکنان اثر دارد. از لحاظ كمي بايد متناسب با تعداد و عملكرد كاركنان بوده و از لحاظ كيفي نيز ظاهر، اندازه و کارايی مناسب داشته باشند.
- طراحي مبلمان بايد به نحوي باشد كه با در نظر گرفتن شرايط موجود و پيش بينی نيازهای آينده، در صورت ضرورت امكان حركت دادن، خارج نمودن و تعويض آنها وجود داشته باشد (برای مثال می توان از کابينت های چرخ دار و متحرک استفاده نمود).
- مبلمان آزمايشگاه باید براي کاربری عمومی طراحي شود تا همه كاربران براحتي و با ايمني كامل از آنها استفاده نمايند. تفاوت قدکارکنان آزمايشگاه براي تعيين ارتفاع ميزها مي بايست مدنظر باشد و همچنين تا حد امكان از صندلي ها و يا کابينت های با قابليت تنظيم ارتفاع استفاده شود.
- ارتفاع ميز كار براي حالت نشسته ۷۵ سانتيمتر ، براي حالت ايستاده ۹۰ سانتيمتر و عمق آن ۷۵ -۶۰ سانتيمترمی باشد.
- ابعاد ميزهاي كامپيوتر و صندلي ها باید به اندازه اي باشد كه كاربران هنگام استفاده راحت باشند.
- سطوح كاري بايد متناسب با نوع کار به حرارت، اسيد، قليا، رنگها و حلالهاي ارگانيگ، فشار و يا ضربه مقاوم باشند (براي اطمينان از كيفيت و مقاومت آنها، مي توان قطعه اي از آن را در طول شب در معرض موارد اشاره شده قرار داد و سپس ميزان صدمه و امكان تميز كردن آن را بررسي نمود).
- در انتخاب جنس صفحات، باید امكان رشد عوامل ميكروبي در شيارها، درز ها و خلل و فرج در نظر گرفته شود. لبه های خارجی اين صفحات باید حتی المقدور گرد باشند تا باعث صدمه به کارکنان نشوند.
- کابينت ها و قفسه ها، بعنوان بخشی از فضای انبارش، بايد به تعداد کافی در آزمايشگاه موجود بوده و نسبت به مواد شيميايی، زنگ زدگی و فرسودگی مقاوم باشند، کابينت ها وقفسه های ديواری بايد با استحکام به ديوار نصب شوند و دسترسی به وسايل داخل آنها به آسانی انجام پذيرد و ميزان انباشتگی، متناسب با قابليت تحمل وزن در آنها باشد.
فضای انبارش
شامل قفسه ها، کابينت ها، يخچال ها و فريزرها مي باشند.
تعيين حداقل مواد و اقلامی كه در يک زمان وجودشان در آزمايشگاه لازم است، نقش مهمی در تخمين فضای مورد نياز برای انبارش دارد. اين امر به عوامل گوناگوني نظيرنوع خدمات آزمايشگاهي(دستي يا اتوماسيون)، طيف آزمايش هاي انجام شده، حجم آزمايش ها، فضاي كلي آزمايشگاه، تعداد كاركنان، پيچيدگی فرآيندهاي كاري و… بستگي دارد. مدت زمانی که طول می کشد تا سفارشات مختلف ازتوليدکنندگان يا توزيع کنندگان به آزمايشگاه برسد را نيز بايد مد نظر قرار داد.
بطور كلي مي توان بين ۷-۵ درصد مساحت خالص آزمايشگاه و يا ۱۷-۱۲ درصد آن را با احتساب استفاده از فضای داخل کابينت ها و قفسه ها، به انبارش اختصاص داد. . تعيين فضاي انبارش باید به نحوي باشد كه حتي المقدور در صورت لزوم قابليت گسترش داشته باشد.
علاوه برفضای کافی، شرايط محيطی مناسب برای انبارش اقلام آزمايشگاهی بايد فراهم شود و مسئول فنی آزمايشگاه بايد اطمينان يابد که کليه اقلام موجود در آزمايشگاه در شرايط صحيح از نظر دما، رطوبت، نور، تهويه، ايمنی و… . مطابق توصيه سازنده، نگهداری و انبار می شوند.
از نظر دمای نگهداری اقلام، انبارش به دو قسمت يخچالی- فريزری و غير يخچالی تقسيم مي شود:
الف) انبار يخچالی- فريزری:
- شامل اقلام آزمايشگاهی که در دمای يخچال يا فريزر نگهداری می شوند.
- مسئول فنی آزمايشگاه باید از ميزان مواد مصرفی نگهداری شده كه احتياج به دماي يخچال و يا فريزر دارند آگاه بوده و فضاي لازم جهت انبارش آنها را فراهم نمايد.
- يخچالها و فريزرهاي آزمايشگاه بايد در محل مناسب با سطح ثابت، بدون لرزش و به دور از تابش مستقيم نور خورشيد قرار گيرند.
- دماي مناسب يخچال ها و فريزرها باید كاملاً تحت کنترل باشد. دماي يخچال ها بين ۸-۲ درجه سانتيگراد و دمای فريزرها ۲۰- درجه و كمتر بايد حفظ گردد. دماي مناسب براي اقلامی مثل مشتقات خونی از جمله پلاسمای منجمد، كمتر از ۳۰- درجه سانتيگراد می باشد.
ب ) انبار غيريخچالی:
- شامل اقلام آزمايشگاهی که عموما در دمای اطاق نگهداری می شوند.
- دماي اطاق به معنای دمای بين ۲۶-۱۸ درجه سانتيگراد است. اين دما با در نظر گرفتن زمان هايی که سيستم های گرمايشی و يا سرمايشی خاموش هستند ( مثلا در ايام تعطيل) باید كاملاً تحت کنترل باشد. چون بسياری از تجهيزات آزمايشگاهی، يخچال ها و فريزرها و…، حين كار ايجاد حرارت قابل ملاحظه اي مي نماید، توجه به اندازه بخشها و تعداد تجهيزات اشاره شده موجود در آنها، براي کنترل دما و تعيين تهويه مناسب، ضروري مي باشد.
- ماهيت و حجم مواد نگهداري شده بر نحوه انبارش اثر دارند، بطورمثال شرايط نگهداري اسيدها، حلال هاي ارگانيك، محلول های خورنده، گازهای فشرده، ترکيبات واکنش پذير، مواد راديواكتيو يا مواد بالقوه مخاطره آميز باید از لحاظ ايمني استاندارد باشد. اين مواد در کمدها يا قفسه های مجزا، يا بر روی زمين يا طبقات پايين قفسه ها و در صورت زياد بودن حجم، در فضاي دورتر از فضاي اصلي آزمايشگاه نگهداري می شوند.
- آزمايشگاه هايي كه با مواد مخاطره آميز سروكار دارند و اين مواد را در حجم هاي زياد نگهداري مي كنند، علاوه بر تامين فضاي مناسب براي نگهداري، باید سيستم تهويه مناسب نيز برای محل نگهداری اين مواد تعبيه نمايند.
- بايد تمهيداتی جهت پيشگيری و مقابله با آتش سوزی در انبار وجود داشته باشد.
فضای بايگانی اسناد و سوابق
فضاي لازم براي بايگاني سوابق و مدارك با توجه به حجم اين اسناد و مدت زمان لازم جهت نگهداري آنها تعيين می گردد. بطور مثال آزمايشگاه -ها باید تمامي نتايج بيماران و مدارك كنترل كيفي را حداقل تا يک سال نگهداري نمايند. مدت زمان نگهداري سوابق بانك خون طولانی تر
می باشد.بايگاني مي تواند بصورت كاغذي يا فايلهاي كامپيوتری باشد. در صورتيكه بايگانی كاغذي باشد جمع آوري و نگهداري سوابق دور ازآزمايشگاه و تحت شرايطي كه دسترسي به آنها در صورت لزوم ممکن باشد، امكان پذير است ولي بايد اقدامات لازم جهت جلوگيري از دور ريختن تصادفي آنها انجام گيرد.
فضاي پشتيباني
شامل کليه فضاهاي جانبي است که در فعاليتهاي قبل از آزمايش و بعد ازآزمايش بکارمي آيد مانند فضای مربوط به انجام امور دفتري و کامپيوتري، پذيرش و جوابدهی، خريد و تدارکات و غیره. اين بخش ها بايد از فضای فنی آزمايشگاه مجزا باشند.