دستورالعمل فضا و تاسیسات آزمایشگاه

انتخاب محل تأسيس آزمايشگاه

آزمايشگاه حتي المقدور در مناطق مسکوني نباشد يا رضايت کتبی ازساکنين ساختمان گرفته شود.
آزمايشگاه بهتر است در جوار مکانهايي که داراي سرو صدا و تنش هستند داير نگردد (جوشکاري، موتورخانه، آهنگري و…).
آزمايشگاه بايد در محلی که دسترسی افراد بيمار يا ناتوان به آنجا مقدور باشد، مثلا حتی الامکان درطبقه همکف داير شده در غير اينصورت با استفاده از آسانسور، سطح شيب دار، کوريدور و غيره دسترسی به آن تسهيل گردد.
آزمايشگاه بيمارستان بهتر است نزديک و يا داخل ساختمان بيمارستان تأسيس گرديده بطوريکه فاصله زيادي با بخشهاي بيمارستان نداشته باشد. آزمايشگاههاي اورژانس و يا آزمايشگاه عصر و شب بيمارستانها بايد در جايي داير گردد که مراجعه بيماران درمانگاه و يا ارسال نمونه هاي بخشها به راحتي صورت پذيرد.

مساحت و فضای آزمايشگاه

مساحت کافی و فضای مناسب براي آزمايشگاه و بخش های مختلف آن به نسبت حجم کاری (تعداد مراجعين و يا تعداد تختهاي بيمارستاني)، تنوع آزمايش ها، تعداد تجهيزات، تعداد کارکنان و ميزان استفاده از سيستم هاي اتوماسيون تخمين زده مي شود در حال حاضر مساحت ۱۰۰ مترمربع برای آزمايشگاههای بالينی و ۱۲۰ مترمربع برای آزمايشگاههايی که بخش آسيب شناسی تشريحی نيز دارند، بعنوان حداقل فضا در نظر گرفته می شود. ولی با توجه به عوامل اشاره شده در بالا، مساحت آزمايشگاه بايد در حدی باشد که برکيفيت کار درآزمايشگاه و ايمنی کارکنان تاثير سوء نداشته باشد و با گذشت زمان و افزايش حجم و دامنه کار، فعاليتها دچار اختلال نگردد.

شرايط فيزيکی و تاسيسات ساختمان

ارتفاع سقف آزمايشگاه حداقل ۲۴۰ سانتيمتر باشد.
کف آزمايشگاه بايد قابل شستشو بوده ترجيحا دارای کف شوی باشد، وجود کف شوی در اتاق شستشو و ميکروب شناسی الزامی است.
ديوارهاي آزمايشگاه حداقل تا ارتفاع ۵/۱ متر بايد قابل شستشو باشد (رنگ های قابل شستشو و مقاوم مثل رنگ روغن توصيه می شود).
در صورتيکه درب های آزمايشگاه چوبي است، با رنگ قابل شستشو و مقاوم مانند رنگ روغن رنگ آميزی شده باشد . ترجيحا درب ها دارای پنجره باشند.
خرابی و فرسودگی در ساختمان وجود نداشته باشد.
پهناي درب هاي اصلي ودرب هاي داخلي در حدی باشد که تجهيزات و مبلمان آزمايشگاهی به راحتی قابل جابجايی باشند.
آزمايشگاه مي بايست لوله کشي براي آب گرم و سرد، با فشار مناسب داشته باشد.
آزمايشگاه می بايست سيستم مناسب گرمايش و سرمايش داشته باشد. دامنه تغييرات ايده آل دما در آزمايشگاه ۵ + /- درجه سانتی گراد است .
سيستم لوله کشي گاز آزمايشگاه بايد استاندارد بوده و نکات ايمني لازم در مورد آن رعايت شده باشد و به تعداد کافی خروجی گاز در آزمايشگاه تعبيه گردد.
در صورت استفاده از کپسول گاز ، کپسول ها درمکان مناسب و امن، دارای تهويه مطلوب، دور از منابع حرارتی و نزديک به محل مصرف قرار داده شوند.

سرويس های بهداشتی زنان و مردان بايد جدا بوده و تعداد آنها متناسب با تعداد استفاده کنندگان باشد، ترجيحا توالت کارکنان از بيماران مجزا باشد. توالت ها مي بايست داراي هواکش و سيفون باشند.
فاضلاب بخشهای ميکروب شناسی و هورمون شناسی (در صورت آلودگی راديواکتيو ) و اتاق شستشو بهتر است به چاه منتهی گردد.
با توجه به تجهيزات موجود و سيستم روشنايي و تعداد لامپهاي مصرفي در آزمايشگاه، بايد از فيوزها و کابلهاي مناسب استفاده گردد. در مدخل ورودي تابلوی برق آزمايشگاه بايد ترانس تنظيم کننده مناسب قرار گيرد. در غير اين صورت مي توان برای دستگاههاي مختلف از ترانسهاي مناسب و مجزا استفاده نمود (جهت جلوگيري از مشکلات ناشی از قطع برق و نوسانات احتمالي برق شهری در مواردی که پشتيبانی منبع الکتريسيته ضروری است، استفاده ازUPS با ويژگی های مناسب در ابتداي ورود کابل برق به آزمايشگاه يا بطور مستقل برای تجهيزات خاص پيشنهاد می گردد).
آزمايشگاه بايد سيستم تهويه مناسب داشته باشد تا از تجمع بخارات و گازهاي سمي در فضاي عمومي آزمايشگاه ممانعت گرديده، دما به خوبی کنترل شده، تجهيزات به درستی کار کرده و ايمنی وآسايش کارکنان و مراجعه کنندگان تامين گردد.

سيستم تهويه آزمايشگاه در شرايط ايده آل به نحوی است كه بين ۱۲ تا ۱۶ بار (حداقل ۶ بار) تعويض هوا در هر ساعت صورت گيرد و نحوه طراحي بايد طوري باشد كه هواي تميز وارد و هواي قبلي به طورکامل خارج گردد. در چنين شرايطی تمامي اطاق های کار نسبت به راهروها بايد فشار منفي داشته و هوا از نواحي تميزتر به نواحي آلوده تر جريان يابد و از بخشهاي آلوده تر (مثل باکتريولوژي) توسط هود مناسب خارج شود. بايد توجه داشت که هواي خروجي از آزمايشگاه نبايد در جاي ديگري جريان يابد و خروجي هواي هواکش ها بايد طوري تعبيه شود که براي ساکنان ساختمان خطر ساز نباشد.

درآزمايشگاههای وسيع، در صورت نياز، به نسبت وسعت فضا می توان از سيستم هاي ارتباطي مناسب مثل تلفن، آيفون و … استفاده نمود.
پنجره های آزمايشگاه که به فضای آزاد باز می شوند بايد توری داشته باشند تا از ورود و لانه گزينی جوندگان و حشرات به آزمايشگاه جلوگيری گردد.
در هرآزمايشگاه مي بايست تسهيلات ويژه جهت کارکنان و همچنين مراجعه کنندگان کم توان يا معلول پيش بينی شود ( مثل دستگيره جهت حفظ تعادل، تسهيلاتی برای جابجايی، توالت فرنگی و… ).
طراحي سيستم روشنايي آزمايشگاه بايد به نحوی باشدکه نورکافی ويکنواخت برای انجام فعاليت های مختلف از جمله رويت آسان واکنش ها و رنگ ها فراهم گردد. مقدار روشنائي در فضاي آزمايشگاه به نوع فعاليت ها، رنگ ديوارها، سقف و سطوح كاري، فاصله سطح كاري تا پايه چراغهاي روشنايي و محل قرار گرفتن پايه اصلي چراغها بستگي دارد.

لامپهاي فلورسنت با دما و رنگهاي مختلف در دسترس مي باشد و استفاده ازآن درمحيطهاي کاري سرپوشيده توصيه مي گردد. بطور تقريبی وجود دو عدد لامپ فلورسنت در هر ۶ متر مربع برای تامين روشنايی آزمايشگاه ممکن است کافی باشد.

براي دستيابي به توزيع يكنواخت نور و حذف سايه ها، بايد لامپ های فلورسنت نسبت به سطوح كاري به طور عمود قرار گيرند. لامپ هايی كه به طور مـــوازي با سطوح کاري نصب مي گردند، معمولاً بوسيله اشخاصي كه آنجا مشغول كار هستند و يا بوسيله كابينتهاي بالاي سر، ايجاد سايه
مي کنند. اگر هيچ کابينتي در بالاي فضاي كاري وجود نداشته باشد، مي توان سيستم روشنايي را به طور موازي و بالاي قسمت فعال سطوح كاري قرار داد .

سيستم روشنايي اضطراري بايد در محل پذيرش و تردد بيماران و مسير خروجي آزمايشگاه جهت ايمني افراد در مواقع قطع برق استفاده گردد نوردهي سيستم روشنايي اضطراري در بخش هاي بانك خون و مکان هايی كه تجهيزات ثابت بخش ها و نيز سردخانه يا يخچال هاي آزمايشگاه قرار دارد، بايد مناسب وکافي باشد.
رطوبت در آزمايشگاه بايد در حد متعادل حفظ شود، سطح رطوبت كمتر از ۲۰% باعث ايجاد الكتريسيته ساكن و رطوبت بيش از ۵۰% باعث به هم چسبيدن مواد مي شود.

بيشتر تجهيزات آزمايشگاهی الزامات رطوبتی خاصی ندارند و دامنه رطوبت بين ۷۰-۳۰ % قابل قبول می باشد. در مورد تجهيزاتی که نيازمند رعايت شرايط رطوبتی تعريف شده ای هستند بايد مطابق توصيه سازنده عمل شود. ارزيابی سطح رطوبت در آزمايشگاه توسط رطوبت سنج های تجاری امکانپذير است.