تجزیه ادرار
کلیه کارخانه تصفیه بدن است و محصول این کارخانه مایعی است به نام ادرار که توسط کلیه‌ها تولید شده و از طریق مجاری ادراری از بدن دفع میشود. در حالت طبیعی حجم ادرار ۲۰۰۰-۶۰۰ میلی لیتر است. بیشترین مواد ادرار اوره و کلرور سدیم می باشند و مواد دیگر مانند اسید اوریک، کراتینین، اسید آمینه ها، آمونیاک و پروتئین های نادر، آنزیم ها و پورین ها باقیمانده مواد ازت دار دفعی را تشکیل می دهند. ادرار همچنین دارای پتاسیم، فسفات، سولفات و دیگر مواد گوگرد دار مانند سولفید سیستئین و مرکاپتان می باشد. هورمون هایی نظیر
کتو استروئیدها، استروژن ها، آلدوسترون وگونادوتروپین های هیپوفیزی و آمین های بیوژنیک، کاتکول آمین ها و متابولیت های سروتونین به طور طبیعی در ادرار یافت و نشانگر حالت متابولیک و آندوکرین بدن می باشند. بنابراین بررسی و تحلیل محتویات ادرار می تواند برای تعیین وضعیت بدن، تشخیص بیماری های کلیوی، اختلالات همولیتیک، بیماری های متابولیک و اختلالات مجاری ادراری و مثانه و وجود عفونت کمک کننده باشد. به منظور انجام آزمایش ادرار نمونه ادرار صبحگاهی که غلیظ ترین نمونه می باشد مناسب تر است.
بخش بیوشیمی ادرار یکی از بخش های مهم تشخیصی می باشد. در این بخش بیش از صد نوع آزمایش مختلف برروی ادرار می توان انجام داد که هر کدام به منظور خاص و برای تعیین علل مختلف بیماری های گوناگون انجام می شوند. بعضی از این آزمایشات برای سنجش نیاز به دستگاه های پیشرفته دارند اما آنالیز ادرار یا آزمایش کامل ادرار (Urine Analysis(UA)) ساده ترین نوع آزمایش است و شامل بررسی فیزیکی، شیمیایی و میکروسکوپی ادرار می باشد. به این ترتیب برای انجام این آزمایش پس از پذیرش و نمونه گیری، در صورت درخواست پزشک کشت ادرار انجام می شود و نمونه از نظرظاهری بررسی شده و رنگ، بو، میزان شفافیت و وزن مخصوص و PH ادرار گزارش می شود سپس با استفاده از نوار ادراری می توان وجود خون، پروتئین، کتون، قند و نیتریت را در ادرار مورد ارزیابی قرار داد و میزان آن را به شکل + تا +++ گزارش نمود. در مرحله بعد رسوب ادرار از نظر میکروسکوپی مورد بررسی قرار می گیرد و میزانRBC ،WBC ،باکتری های موجود در ادرار و مقدار سلولهای اپی تلیال مورد ارزیابی قرار می گیرد. همچنین نمونه به لحاظ کاست (Cast) ، کریستال، موکوس و …بررسی می شود. تفسیر آزمایشات رسوب ادرار نیاز به زمان، مهارت، آموزش و تجربه کاری با روش های مختلف میکروسکوپی دارد. آزمایش کامل ادرار (UA) آزمایش ساده ولی مهم می باشد که گاهی همین آزمایش ساده اطلاعات بسیار مهم و لازم برای تشخیص بیماران را فراهم می کند. با این حال این آزمایش چنانچه به درستی تفسیر نشود ، می تواند باعث گمراهی پزشک شود.
بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی ادرار
شکل ظاهری:
• رنگ طبیعی ادرار زرد کم رنگ تا کهربایی است که مربوط به رنگدانه های ارو کروم، اوروبیلین و اورواریترین می باشد. دلایل تغییر رنگ ادرار عبارت اند از: میزان غلظت ادرار، خوراکی ها ، دارو ها، تولیدات متابولیسم بدن، عفونت ادراری.
• برخی رنگها مانند رنگ قرمز (در هماتوری یا پورفیرینوری )، سیاه ( نظیر آلکاپتونوری)، نارنجی ( اروبیلین در ادرار )، قهوه ای زرد یا قهوه ای سبز (رنگدانه های صفراوی به ویژه بیلی روبین)، شیری رنگ (نوتروفیل زیاد، چربی و لنف در ادرار) و یا آبی تا سبز ( عفونت سودومونایی ) می تواند در تشخیص کمک کننده باشد.
• سندرم کهنه ی قرمز(red diaper syndrome) به علت باکتری سراشیا مارسسنس می باشد که باعث نگرانی مادران می شود.
• ادرار طبیعی معمولا شفاف (Clear) است اما ممكن است به علت رسوب فسفات يا اورات، نیمه شفاف (Semi Clear)، نیمه کدر (Semi Turbid) یا کدر (Turbid) گردد. حضور گلبولهاي سفيد يا قرمز، سلول های اپی تلیال و باكتريها نيزدر مقادیر خاصي مي توانند ادرار را كدر يا نيمه كدر كنند. موكوس نيز مي تواند نمای مه آلود (Cloudy) به ادرار بدهد.
• رسوب فسفات (و گاهی کربنات) در ادرار قلیایی با افزایش اسید استیک حل می شود. علاوه بر این در آزمایش میکروسکوپی کریستال های فسفات آمورف دیده خواهد شد.
• علاوه بر فسفات ها لوکوسیت ها ممکن است تشکیل ادرار ابری رنگ مانند فسفات ها را بدهند ولی در این حالت بعد از افزایش اسید استیک رقیق حالت ابری رنگ باقی می ماند. وجود لوکوسیت ها با آزمایش میکروسکوپی رسوب تایید می شود.
• کدورت ادرار به علت وجود سلول های قرمز با حرارت از بین نمی رود. وجود اریتروسیت ها را می توان با میکروسکوپ تایید کرد.
• ادرار رنگ پریده با وزن مخصوص بالا در دیابت قندی و بعد از مصرف مواد رادیوگرافی مشاهده می شود.
بوی ادرار:
• ادرار طبیعی بوی آروماتیک داشته و منشا آن مشخص نیست بو به طور عمده در تشخیص نمونه مهم می باشد آلودگی باکتری با ماندن ادرار، آمونیاکی، بدبو و جهت آزمایش نامناسب می باشد. در اختلالات اسیدآمینه ها بوی ادرار غیرطبیعی است.
حجم ادرار:
• اندازه گیری حجم ادرار طی فواصل زمانی در تشخیص کلینیکی ارزشمند می باشد. متوسط حجم روزانه در فرد بالغ طبیعی ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی لیتر (در حالت طبیعی ۶۰۰ تا ۲۰۰۰ میلی لیتر) می باشد.
• حجم ادرار بیش از ۲۰۰۰ میلی لیتر در۲۴ ساعت پلی اوری نامیده می شود. افزایش مصرف آب، افزایش مصرف نمک، افزایش مصرف پروتئین خوراکی و بعضی داروها نظیر کافئین، الکل، تیازید و محلول های گلوکز باعث افزایش دفع ادرار می شود.
• دیابت بی مزه و دیابت قندی دو بیماری هستند که باعث تشنگی شدید و افزایش مصرف آب می شوند. در دیابت بی مزه پلی اوری با نوکتوری همراه بوده و حجم ادرار تا ۱۵ لیتر در روز افزایش می یابد.
• دفع کمتر از ۵۰۰ میلی لیتر ادرار در روز اولیگوری و توقف کامل تشکیل ادرار آنوری نام دارد.
• استفراغ طولانی، اسهال، تعریق شدید که منجر به از دست دادن آب و تغلیظ خون می شوند، همچنین کاهش مصرف آب، بیماری کلیوی و انسداد طولانی دستگاه ادراری موجب اولیگوری می گردند.
وزن مخصوص ادرار:
• شاخص غلظت مواد محلول در ادرار است كه براي سنجش قدرت تغليظ و رقيق كردن كليه ها به منظور حفظ هموستاز مایعات بدن و الکترولیت ها به كار مي رود. اوره (۲۰ درصد)، سدیم کلراید (۲۵ درصد)، سولفات و فسفات بیشترین سهم را در وزن مخصوص ادرار طبیعی دارند. مقدار طبیعی آن در ادرار راندوم ۱/۰۰۳ تا ۱/۰۳۵ است بالغین با غذای معمولی و مصرف مایعات طبیعی ادرار با وزن مخصوص ۱/۰۱۶ تا ۱/۰۲۲ را در طی ۲۴ ساعت تولید می کنند.وزن مخصوص ادرار درطول شبانه روز (به دليل متغير بودن نوع غذا و ميزان مصرف مايعات در طول روز)، متغير است لذا وزن مخصوص ادرار راندوم خيلي مفيد نيست و بررسي وزن مخصوص ادرار ۲۴ساعته پيشنهاد مي شود.
• از علل کاهش وزن مخصوص ادرار می توان مصرف مایعات زیاد، دیابت بی مزه، کاهش توانایی کلیه درتغلیظ ادرار و مصرف داروهای مدر را نام برد.
• از علل افزایش وزن مخصوص دیابت قندی، از دست دادن آب به علت تب ، تعریق،استفراغ و اسهال می باشد.
• برای اندازه گیری مخصوص ادرار در آزمایشات روتین از وسیله ای به نام رفراکتومتر استفاده می شود.
pH ادرار:
• pH ادرار منعکس کننده توانایی کلیه در نگهداری غلظت طبیعی یون هیدروژن پلاسما و مایع خارج سلولی می باشد. در حالت طبیعی pH ادرار از ۶/۴ تا ۸ متغیر است.مصرف پروتئین زیاد منجر به تولید بیشتر سولفات و فسفات و ادرار اسیدی می شود. مصرف غذاهای گیاهی موجب افزایش pH ادرار می گردد.
• سنگ های آمونیوم منیزیم در ادرار قلیایی تشکیل می شوند. مواد اسیدی کننده ادرار نظیر آمونیوم کلراید، متیونین، متاتیونین ماندلات در جلوگیری از بوجود آمدن این سنگ ها موثر هستند.
• سنگ های سیستینی و اسید اوریکی در ادرار اسیدی ایجاد شده و قلیایی کردن ادرار به درمان و پیشگیری آن ها کمک می کند.
پروتئین
حضور مقادیر زیاد پروتئین در ادرار می تواند علامت مهمی برای بیماریهای کلیوی باشد اما در شرایط فیزیولوژیک و بدون بیماری مثل ورزش و تب هم دفع پروتئین در ادرار افزایش می یابد. صدمه گلومرولی و اختلال در عمل بازجذب توبول ها دو مکانیسم اصلی هستند که سبب پروتئینوری می شوند. معرف نوار ادرار بر اساس خاصیت تغییر pH شاخص¬ها به وسیله پروتئین استوار است. از آنجا که پروتئین-ها در pH فیزیولوژیک دارای یک شارژ الکتریکی هستند حضور آنها باعث تغییرpH می¬ شود. نوار معرف به تترابرمو فنل و بافر با pH برابر ۳ آغشته می باشد این ناحیه در در غیاب پروتئین زرد رنگ است و در صورت وجود پروتئین به رنگ سبز تغییر می یابد که این رنگ بستگی به غلظت و نوع پروتئین موجود دارد. تمام نمونه های ادرار جهت تایید وجود یا عدم وجود پروتئین با روش اسید سولفوسالسیلیک مورد بررسی قرار می گیرند.
گلوکز
گلوكزاوري بطور معمول وقتي ديده مي شود كه ميزان گلوكز خون از حد آستانه كليوي (>180 mg/dl) بيشتر باشد. هرچند گاهي بطور طبيعي آستانه كليوي برخي افراد پايين تر از اين هم مي باشد. ديابت شيرين، تزريق سرم هاي قندي و مصرف يكباره و زياد كربوهيدرات ها (گلوكزاوري گذرا) از دلايل گلوكزاوري هستند. روش نوار ادرار بر اساس روش گلوکز اکسیداز اختصاصی و پراکسیداز، واکنش آنزیمی دوتایی متوالی بنا شده است. این آزمایش برای گلوکز اختصاصی بوده و با متابولیت های احیاکننده یا دیگر قندها واکنش نمی¬دهد. درصورت منفی بودن رنگ معرف زرد و اگر به سبز کم رنگ یا پررنگ تغییر رنگ دهد آز مایش مثبت است.
مواد کتونی
مواد کتونی درطی کاتابولیسم اسیدهای چرب ایجاد می شوند. کتونوری به دنبال کتوزیس (افزایش کتون ها در خون) به وجود می آید. وقتی شخص دچار کمبود مصرف کربوهیدرات ها (مثل روزه داری طولانی) یا افزایش دفع کربوهیدرات ها از بدن (در اسهال و استفراغ های شدید) یا سلولها قادر به دریافت و مصرف کربوهیدرات نیستند (دیابت) شود، کتون ها بدلیل مصرف چربیها و سوخت ناقص آنها، در خون و ادرار افزایش می یابند. روش نوار ادرار مبتنی بر واکنش نیتروفری سیانید سدیم برای کتون¬ها می¬ باشد. در این آزمایش اسید استو استیک و استون با سدیم نیترو فری سیانید و گلیسین در محیط قلیایی ترکیب و رنگ بنفش ایجاد می کند.نتیجه منفی زرد کم رنگ بوده و در صورت مثبت شدن از صورتی تا بنفش تغییر رنگ می¬دهد.
خون یا هموگلوبین:
هموگلوبینوری، حضور هموگلوبین درادرار بدون حضور RBC می باشد. اگر به هر دلیلی همولیز داخل عروقی در بیمار رخ دهد ( مثل آنمی همولیتیک دارویی، انگل مالاریا، ترانسفوزیون خون ناسازگار، سوختگیهای شدید، ورزشهای شدید، مارگزیدگی و…) هموگلوبین ِخارج شده از RBC ها از کلیه ها عبور کرده، وارد ادرار می شود. البته اگر درهماچوری، ادرار قلیایی باشد یاوزن مخصوص آن پایین باشد RBCها ممکن است در ادرار لیز شده و هموگلوبین آنها در ادرار آزاد می شود.
آزمایش بر اساس آزاد شدن اکسیژن از پراکسید نوار معرف با فعالیت شبه پراکسیدازی هم هموگلوبین، سلول های لیز شده خون یا میوگلوبین می¬باشد. لیز سلول های دست نخورده قرمز روی نوار، باعث واکنش هموگلوبین با نوار می شود.در این آزمایش هم اکسیداسیون تترامتیل بنزیدین را کاتالیز و رنگ سبز ایجاد می شود.رنگ این ناحیه در غیاب خون زردرنگ و درحضور خون سبز تا سبز- آبی می شود.
بیلی روبین و اوروبیلینوژن
بیلی روبین کونژوگه(مستقیم) به دلیل محلول بودن در آب می تواند از سد کلیه ها عبور کرده وارد ادرار شود(بیلی روبین غیر کونژوگه در ادرار دیده نمی شود). بنابراین دربیماریهایی که میزان بیلیروبین کونژوگه افزایش می یابد (مثل انسداد مجاری صفراوی) بیلی روبین در ادرار افزایش می یابد. در روده، بیلی روبین به ترکیبی به نام اوروبیلینوژن تبدیل میشود که از طریق مدفوع دفع میگردد. مقداری از اوروبیلینوژن ِمدفوع، به خون بازجذب شده و از طریق ادرار دفع می گردد. مصرف آنتی بیوتیک های وسیع الطیف و انسداد مجاری صفراوی منجر به کاهش اروبیلینوژن خواهد شد و همولیز و بیماری کبدی باعث افزایش آن می گردد. منفی کاذب بیلی روبین ادرار در مقادیر زیاد اسید اسکوربیک و نیتریت و مثبت کاذب آن در مصرف فنازوپیریدین دیده می شود.
نوارهای ادراری مختلف دارای واکنش های متفاوت می باشند. برخی نوارها بر اساس واکنش ارلیش می باشند. در این نوارها ترکیب بیلی روبین با معرف پارادی متیل آمینوبنزآلدئید در یک محیط اسیدی واکنش داده و تغییر رنگ از زرد تا خرمایی را ایجاد می کند. بعضی از نوارها دارای نمک دیازونیوم بوده که با اوروبیلینوژن تولید رنگ صورتی تا بنفش می نمایند.
نیتریت
این آزمایش یک روش غیرمستقیم برای شناسایی باکتری¬های ادرار است و بر اساس تبدیل نیترات به نیتریت حاصل از فعالیت باکتری¬های موجود در ادرار می باشد. چنانچه در ادرار نیتریت موجود باشد با اسید پارا آراسینیک موجود در نوار ترکیب شده و نمک دیازونیوم تشکیل می دهد. سپس ترکیب حاصل با بنزوکینولون واکنش و ترکیب آزو صورتی ایجاد می¬کند. رنگ سفید نتیجه منفی و رنگ صورتی بیانگر وجود باکتری¬های تولید کننده نیتریت می باشد.
بررسی میکروسکوپی ادرار
آزمایش میکروسکوپی ادرار معمولی ترین روش آزمایشگاهی جهت تشخیص بیماری کلیه یا دستگاه ادراری می باشد. تفسیر آزمایشات رسوب ادرار نیاز به زمان، مهارت، آموزش و تجربه کاری با روش های مختلف میکروسکوپی دارد. رسوب ادرار سانتریفوژ شده دارای تمام مواد نامحلول که طی فرایند تصفیه گلومرولی و عبور مواد از لوله های کلیه و دستگاه ادراری تحتانی در ادرار جمع شده اند، می باشد. سلول های ادرار از دو منشا می باشند: ۱- پوسته پوسته شدن سلول های اپی تلیال که بخش فوقانی (کلیه) و تحتانی دستگاه ادراری و ساختمان های مجاور را می پوشانند ۲- سلول های جاری خون (لکوسیت و اریتروسیت)، کاست های تشکیل شده در لوله های کلیه و مجاری جمع کننده دیگر عناصر تشکیل دهنده ادرار هستند که اغلب به وفور دیده می شوند. ارگانیسم ها (باکتری، قارچ، سلول با انکلوزیون ویروسی، انگل) و سلول های نئوپلاستیک نشانگر عناصر خارجی دستگاه ادراری و تشخیص اختصاصی این عناصر می تواند اختلالات و بیماری های خاص دستگاه ادراری را مشخص سازد.
برای مطالعه رسوب ادرار نمونه مورد نیاز اغلب نمونه ادرار تصادفی می باشد ولی به منظور مورفولوژی بهتر نمونه ادرار ۲ ساعته ( بعد از دور ریختن ادرار صبحگاهی) ترجیح داده می شود. نمونه ادرار هنگامی که تازه است باید آزمایش شود زیرا سلول ها و کاست های آن لیز می شوند. چنانچه نمونه ادرار پس از یک ساعت آزمایش نشود بهتر است در یخچال نگهداری شود.
سلول ها
اریتروسیت
گلبول هاي قرمز مي توانند از هر جايي (بين گلومرول تا ميزراه) به ادرار راه يابند. گاهی در افراد طبیعی گلبول قرمز در ادرار مشاهده می شود. مورفولوژی غیر طبیعی اریتروسیت نشانگر خونریزی گلومرولی است. چنانچه اکثر سلول های قرمز یکنواخت باشند نشانگر بیماری بدون منشا گلومرولی (منشا لوله ای همراه با سنگ یا بیماری دستگاه ادراری) می باشد. گاهی باید اریتروسیت ها از مخمر ها و قطرات چربی افتراق داده شوند. مخمرها اغلب دارای جوانه هستند و سلول های چربی دارای اندازه متفاوت و انکسار شدید هستند. چنانچه افزایش تعداد سلول های قرمز همراه با کاس ت سلول قرمز خون در ادرار مشاهده شود منشا خونریزی کلیه می باشد. همچنین گلبول قرمز در ادرار در بیماری کلیه بویژه گلومرولونفریت، سنگهاي ادراري ، عفونت هاي شديد، تب حاد، مالاریا، آندوکاردیت باکتریایی، مسمومیت های دارویی، سرطان ها و نيز عادت ماهيانه، در ادرار ظاهر مي شوند.
لکوسیت
لوکوسیت ها مي توانند از هر جايي (بين گلومرول تا ميزراه) به ادرار راه يابند. در حالت طبیعی ميزان نرمال لوكوسيت ها در ادرار ۲ عدد در هر فيلد ميكروسكوپي مي تواند باشد. افزايش تعداد لوكوسيت ادرار بویژه نوتروفیل ها تقریبا در همه بیماری های کلیه وبیماری های دستگاه ادراری دیده می شود. وجود تعداد زیاد لوکوسیت در رسوب ادرار نشانگر عفونت حاد می باشد. تعداد متوسط لوکوسیت همراه با کاست لوکوسیت نشانگر بیماری باکتریایی ( پیلونفریت مزمن) یا غیر باکتریایی (گلومرولونفریت حاد ، نفریت لوپوس) کلیه می باشد. در ادرار رقیق و هیپوتونیک نوتروفیل متورم و دانه های سیتوپلاسمی حرکات براونی از خود نشان می دهند. به علت انکسار نور توسط دانه های متحرک، نوتروفیل ها را در این حالت سلول های Glitter می نامند. لوکوسیت ها در ادرار قليايي و هيپوتونيك ميزان به سرعت لیز می شوند به طوری که ۵۰ درصد لوکوسیت ها ۲-۳ ساعت بعد از ماندن ادرار در حرارت آزمایشگاه از بین می روند. بنابراین بلافاصله بعد از جمع آوری ادرار آزمایش رسوب باید انجام شود.
سلول های اپی تلیال
انواع مختلف سلول هاي اپي تليال(سلول هاي توبولار كليوي، پوششی، ترانزيشنال و اسكواموس) در ادرار مشاهده می شوند. افتراق بين اين سلول ها بسيار مشكل است اما مهمترين ِ آنها سلول هاي توبولار كليوي هستند كه افزایش آنها در ادرار مي تواند آسیب مجاری ادراری را مطرح سازد. به طور کلی حضور تعداد اندكي سلول اپي تليال (بخصوص پوششي و ترانزيشنال) درحد ۴-۳ عدد در هر فيلد ميكروسكوپي طبیعی می باشدو افزايش قابل توجه آنها مي تواند نشان از التهاب ناحيه اي از دستگاه ادراري باشد.
سلولهای اپی تلیال پوششی
در ادرار به صورت سلولهای بزرگ و پهن با سیتوپلاسم فراوان و هسته کوچک مرکزی و گرد دیده می شود گاهی این سلول ها داخل سیلندرها قرار می گیرند. بسیاری از سلول های پوششی موجود در خانم ها از واژن منشا می گیرند. تعداد زیاد سلول پوششی در ادرارخانم ها ارزش تشخیصی چندانی ندارد.
سلولهای اپی تلیال ترانزیشنال
این سلول ها دستگاه ادراری را از لگنچه کلیه تا مثلث مثانه در خانم ها و تا انتهای میز راه در آقایان را می پوشاند. پوشیده شده اند. این سلول ها ۲ تا ۴ برابر بزرگ تر از سلول های اپی تلیال کلیه بوده و شکل آن ها گرد یا گلابی است. ، دارای هسته ای گرد و مرکزی می باشند ، گاهی دو هسته ای نیز می باشند و تعداد کمی از آن ها در ادرارطبیعی موجود می باشد که نشانگر پوسته پوسته شدن طبیعی است. وجود توده و رشته های این سلول ها به علت احتمال سلول سرطانی انتقالی از لگنچه تا مثانه می باشد.
سلولهای اپی تلیال توبولهای کلیوی
سلول های اپی تلیال لوله های مارپیچی بخش مارپیچی ابتدایی و انتهایی به صورت منفرد و به شکل مستطیل بزرگ یا سلول های تخم مرغی با سیتوپلاسم شدیدا دانه دار همانند ائوزینوفیل دیده می شوند. ممکن است چند هسته کوچک با کروماتین کم چگال و ندرتا نوکلئول وجود داشته باشد. افزایش این سلول ها در نکروز حاد لوله ای و مسمومیت دارو و فلزات سنگین دیده می شود. اندازه سلول های مجاری بزرگ و کوچک جمع کننده ادرار ۲۰-۱۲ میکرو متر و آن ها را می توان با شکل مکعبی و چند وجهی با هسته محیطی (دور از مرکز) تشخیص داد. در رد پیوند کلیه، نکروز حاد لوله ای و ضایعات ایسکمی کلیه تعداد زیادی از این سلول ها در ادرار یافت می شود. همچنین به دنبال مسمومیت با سالسیلات ها سلول ها ی لوله ای مجاری جمع کننده در ادرار به آسانی مشاهده می گردد.
موکوس
موکوس یک پروتئین فیبری است که اغلب در رسوب ادرار افراد دیده می شود .رشته های موکوسی به صورت موجی و گاهی به صورت خط مستقیم دیده می شوند.رشته های موکوسی ممکن است با سیلندر هیالین اشتباه تشخیص داده شوند ولی شکل استوانه ای سیلندر ها و انتهای گرد آن ها ، سبب تفکیک آن ها از رشته های موکوسی می شود.به میزان کم در ادرار طبیعی بوده ولی مقادیر زیاد آن در عفونت و التهاب مجاری ادراری، بعضی از بیماری های مقاربتی و سنگ کلیه به شکل ثانویه می باشد.
سلولهای توموری
سلولهای مربوط به تومورهای بدخیم که منشا لگنچه، کلیه ،حالب ،دیواره مثانه و پیشابراه دارند، می باشند.
کاست ها
کاست ها به صورت ژل بی رنگ شفاف از پروتئین در لوله های نفرون تشکیل می شوند. در افراد طبیعی تعداد کمی کاست در ادرار دیده می شود . در بیماری های کلیه، به تعداد و اشکال زیاد ظاهر می شود. بدليل اينكه در مجراها به شكل قالب لوله ها در مي آيند به نام سيلندر یا استوانه خوانده مي شوند . مجاري كليوي، گلیکو پروتئيني به نام تام هورسفال ترشح می كنند كه عقیده بر این است که ماتریکس تمام کاست ها را تشکیل می دهد. درصورت توقف ادرار (كاهش چشمگير در جريان ادرار) يا غلظت بالاي مواد حل شده ، وجود محتويات پروتئيني در ادرار و pH پایین تشکیل كاست ها افزایش می یابد. افزایش تعداد کاست نشانگر بیماری گسترده کلیه می باشد. سيلندرها بر اساس ماتریکس، انکلوزیون، پیگمان و سلول های موجود، طبقه بندي مي شوند. در ادامه تعدادی از این کاست ها توضیح داده شده اند.
کاست هیالن
کاست های هیالن را با میکروسکوپ زمینه روشن شفاف به راحتی می توان تشخیص داد. این کاست ها اندازه متغیر داشته و دارای محتویات سلولی یا غیر سلولی نمی باشد. این نوع کاست در بیماری کلیه و به طور موقت در ورزش شدید، تب، نارسایی مادرزادی قلب و درمان دیورتیک مشاهده می شود.
کاست گرانولار
در کاست های گرانولر گرانول مشاهده می شود. این کاست ها در بیماری های گلومرولی و لوله ای کلیه مشاهده می شوند همچنین این کاست ها در عفونت های ویروسی، مسمومیت مزمن با سرب و پیلونفریت دیده می شوند.
واکسی کاست
افزایش تعداد کاست به طور معمول نشانگر بیماری گسترده کلیه می باشد . با بیماری های مزمن کلیه، ظاهر بعضی از کاست ها متراکم تر شده و تحت عنوان واکسی کاست نامیده می شوند.
کاست چربی
ماده چربی انباشته شده در سلول های لوله های کلیه وارد ماتریکس کاست می شود این مواد به طور معمول هنگام پروتئین اوری شدید و سندرم نفروتیک دیده می شوند.
کاست RBC
مشاهده این کاست ها در ادرار مهم است. این کاست ها در تشخیص بیماری گلومرول یا خونریزی پارانشیم کلیه مهم می باشند. آسیب های گلومرولی باعث ورود سلول های خون به داخل لوله می شوند. چنانچه همراه ان پروتئینوری وجود داشته و شرایط جهت تشکیل کاست مناسب باشد کاست های اریتروسیتی در نفرون انتهایی تشکیل می شوند.
کاست WBC
سلول های سفید به طور معمول از مایع بین سلولی وارد غشا لوله می شوند. سلول های سفید داخل و بین سلول های اپی تلیال لوله ای قرار می گیرند. کاست های سلول های سفید در پیلونفریت، گلومرولونفریت حاد، نفریت بینابینی، سندرم نفروتیک و در بیماران با نفریت لوپوس دیده می شوند.
کاست سلول اپی تلیال لوله کلیوی
کاست های سلول اپی تلیال لوله کلیوی را می توان در ادرار با نکروز واقعی لوله کلیوی، بیماری ویروسی (بیماری سیتومگالوویروس) یا تماس با داروهای مختلف مشاهده کرد. مسمومیت با فلزات سنگین، اتیلن گلیکول و سالیسیلات باعث پیدایش سلول های لوله ای و کاست در ادرار می شود.
باکتری
بطور طبيعي ادرار، كليه ها و مثانه عاري از باكتري بوده ولي امكان دارد آلودگي با باكتريهاي موجود در پيشابراه يا واژن يا ساير منابع خارجي اتفاق بيافتد. حضور مقدار بالاي باكتري در ادرار بویژه همراه با حضور تعداد قابل توجه WBC در ادرار مؤيد حضور يك عفونت ادراري است.
قارچ
سلول های مخمر (کاندیدا) را می توان در عفونت سیستم ادراری (به عنوان مثال در دیابت شیرین) مشاهده نمود. مخمر ممکن است با سلول های قرمز اشتباه شود لذا وجود جوانه کمک به تشخیص آن ها به عنوان سلول های مخمر می نماید.اشکال میسلی کاذب کاندیدا را نیز بعضی اوقات می توان مشاهده کرد.
انگل ها
انگل و تخم انگل نیز ممکن است در رسوب ادرار در اثر آلودگی مدفوع یا واژن دیده شود. چنانچه انگل و تخم آن مد نظر باشند آزمایش را باید روی ادرار تمیز و تازه تخلیه شده انجام داد. در بیماران مبتلا به شیستوزومیاز در اثر شیستوزومیا هماتوبیوم ممکن است تخم مشخص انگل در ادرار همراه با سلول های قرمز خون ادرار مثانه باشد. ممکن است تریکوموناس واژینالیس در اثر آلودگی واژن در ادرار یافت شود.
تریکوموناس واژینالیس در رسوب ادرار
تخم شیستوزوما هماتوبیوم در رسوب ادرار
کریستال ها
كريستالهاي ادرار معمولا در ادرار تازه ديده نمي شوند ولي پس از مدتي ماندن در آزمايشگاه قابل مشاهده مي شوند. بدين معنی كه اگر ادرار با يك تركيب خاص قابل كريستاليزه شدن اشباع شده باشد يا خواص حلاليتي آنها تغيير نمايد تشكيل مي شوند. در برخي موارد اين كريستالها در كليه يا مجاري ادراري شكل مي گيرند( منجر به تشكيل سنگ ها). کریستال های اورات، فسفات و اگزالات به طور معمول در رسوب ادرار طبیعی یافت می شوند و دليل بر يك بيماري خاص نبوده ولي مي توانند در برخي بيماريها افزايش يابند. اما كريستال هايي مانند تيروزين، لوسين، سيستين و سولفاناميدها مهم و شاخص مهمي در بيماريهاي كبدي، سيستينوز و ايجاد صدمات كليوي مي باشند. در PH اسیدی کریستال¬های اگزالات کلسیم، اورات آمورف، اسید اوریک دیده می شوند و در PH قلیایی کریستال¬های تریپل فسفات، فسفات آمورف، بیورات آمونیوم و کربنات کلسیم دیده می شوند. کریستال ها را می توان از روی شکل آن ها شناسایی کرد.
کریستال اگزالات کلسیم دی هیدرات
کریستال کلسیم اگزالات مونو هیدرات
اسید اوریک
اورات آمورف
تریپل فسفات
کربنات کلسیم
بیورات آمونیوم
فسفات آمورف
فسفات کلسیم
سیستین
تیروزین
لوسین
بیلی روبین
سولفونامید
منابع برگزیده:
- HENRY’S Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods 22 nd EDITION Richard A. McPherson, MD -2011
- بررسی آزمایشگاهی و بالینی مایعات بدن ترجمه دکتر محمدرضا بختیاری، دکتر میر مجید مصلایی، دکتر یدلله سان احمدی
عزيزاني که ساکن اهواز هستند ميتوانند از آزمايشگاه پاستور اهواز با بهترين امکانات و تکنولوژي روز، جهت هر نوع آزمايشي استفاده نمايند.
با تشکر مديريت سايت آزمايشگاه اهواز – پاستور
