بخش خون شناسی
بخش خون شناسی یکی از بخش های مهم آزمايشگاه پاستور می باشد که طيف وسيعي از آزمايشات در آن انجام می شود. بهره گیری از کادر مجرب و متخصص، استفاده از دستگاه های پیشرفته و اتوماتیک، مجهز بودن به فن آوری های روز دنیا، انجام کنترل کیفی روزانه به منظور صحت و دقت آزمایشات و شرکت در برنامه های کنترل کیفی خارجی و داخلی، آزمایشگاه پاستور را به عنوان سایت معتبری در تشخیص بیماری های خونی معرفی نموده است.
خون
خون مایع سیال قرمز رنگی است که حدود ۷ الی ۸ درصد وزن بدن را تشکیل می‌دهد و شامل دو
قسمت سلولی و پلاسمایی می باشد. ۴۵ تا ۵۵ درصد حجم کل خون را سلول های خونی تشکیل می دهند. سلول های خونی شامل گلبول های قرمز (اریتروسیت ها)، گلبول های سفید (لکوسیت ها) و پلاکت ها می باشند که این سلولها در ماده ی میان سلولی و زمینه‌ای مایعی به نام پلاسما شناورند. پلاسما حاوی مواد قندی، چربی، پروتئین، املاح مختلف، هورمون ها وفاكتورهای انعقادی خون می باشد. حجم خون درافراد بالغ حدود ۵ لیتر است.
CBC یکی از آزمایش های متداول و مهم خون می باشد و اغلب در کنار سایر آزمایش ها تجویز می شود. در این آزمایش اجزای تشکیل دهنده خون مانند گلبول های سفید، قرمز، پلاکت ها و فاکتورهای تشکیل دهنده آن ها بررسی می شوند. این آزمایش می تواند زمینه تشخیص بعضی از بیماری ها مانند کم خونی، عفونت و یا التهاب، خون ریزی داخلی، بیمارهای مرتبط با انعقاد خون و سرطان ها را فراهم نماید. در این آزمایش موارد زیر بررسی می گردد:
سلول های قرمز خون (RBC)
- سلول‌های قرمز خون دارای هموگلوبین می باشند. این سلول ها غذا و اکسیژن را در سراسر بدن حمل کرده و به بافت‌ها می‌رسانند و مواد زاید را از بافت‌ها می گیرند. طول عمر RBC 120 روز می باشد و بعد از این مدت به عناصر سازنده خود مبدل می شود.
- مقدار طبیعی RBC بین۷٫۴ تا ۱٫۶ میلیون در هر میکرو لیتر خون است. این عدد برای خانم‌ها مقداری کمتر و در کودکان مقداری بیشتر است.
- خونریزی‌های دستگاه گوارش مثل خونریزی معده یا روده، خونریزی از محل زخم، سوءتغذیه، کمبود آهن یا کمبود ویتامین B12 و اسید فولیک، همولیز RBC (در بیماری‌های خاص نظیر فاویسم)، بعضی مشکلات ژنتیکی مانند گلبولهای قرمز داسی شکل ، اختلالات مغز استخوان ، بیماری های کلیوی و تومورهای سرطانی از عوامل کاهش دهنده RBC می باشند.
- زندگی در ارتفاعات به خاطر کمبود اکسیژن هوا، بعضی از ورزشکاران و شرایطی که بدن دچار کمبود اکسیژن طولانی مدت شود مانند بیماری های ریوی (مقدار بالای گلبول قرمز می‌تواند نشان‌دهنده ظرفیت بالای حمل اکسیژن باشد) و استعمال دخانیات از عوامل افزایش دهنده RBC می باشند.
- در بارداری به دلیل افزایش حجم خون مقدار RBC به طور طبیعی کاهش می یابد.
- نتایج آزمایش بسته به نوع آزمایشگاه و نوع کیت مورد استفاده متفاوت می باشد.
- خوردن کلرامفنیکل موجب کاهش RBC می‌شود.
سلول های سفید خون (WBC)
- گلبول های سفید خون وظیفه دفاع بدن در برابر عوامل بیماریزا نظیر ویروس ها، باکتری ها را دارند.
- مقدار طبیعیWBC در بزرگسالان و بچه‌های بالاتر از ۲ سال مقدار گلبول‌سفید بین ۴ تا ۱۰ هزار در هر میلی‌لیتر خون طبیعی است.
- کاهش تعداد گلبول‌سفید به مقادیر کمتر از ۴ هزار، لکوپنی گفته می‌شود. نارسایی مغز استخوان، مسمومیت دارویی ، عفونت شدید، سوءتغذیه، نقص در سیستم ایمنی و ایدز موجب کاهش تعداد گلبول های سفید در خون می گردند.
- افزایش تعداد گلبول‌سفید به مقادیر بالاتر از ۱۰ هزار، لکوسیتوز نام دارد و نشان دهنده عفونت، التهاب، آلرژی، سرطان خون ، استرس و تب می باشد.
- گلبول های سفید شامل نوتروفیل ها (Neutrophils)، لنفوسیت ها(Lymphocytes)، مونوسیت ها (Monocytes)، ائوزینوفیل ها (Eosinophils ) و بازوفیل ها(Basophils) می باشند که هر یک نقش دفاع از بدن در برابر عوامل مختلفی را بر عهده دارند.
- فعالیت شدید بدنی و ورزش سنگین رای مدتی موجب بالا رفتن تعداد WBC در خون می‌شود.
- در بارداری و زایمان ممکن است مقدار WBC افزایش یابد.
هموگلوبین (HBG)
- هموگلوبین، پروتئین حامل اکسیژن در خون است به این صورت که اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌های بدن حمل می‌کند و دی‌اکسیدکربن را از بافت‌های بدن می گیرد و به ریه‌ها می‌آورد. مقدار آن در خون نشانه کم خونی، پرخونی و یا طبیعی بودن خون فرد است.
- مقدار طبیعی هموگلوبین ۱۲ تا ۱۵ گرم در دسی لیتر می باشد.
هماتوکریت (HCT)
- هماتوکریت نشان دهنده درصد گلبول های قرمز نسبت به کل حجم خون می باشد و باید با سایر فاکتورهای خونی مانند RBC و هموگلوبین مورد بررسی قرار گیرد.
- مقدار طبیعی هماتوکریت ۴۲ تا ۵۲ درصد برای آقایان و ۳۵ تا ۴۶ درصد برای خانم ها می باشد.
پلاکت‌ها (Plt)
- پلاکت ها نقش مهی در انعقاد خون ایفا می کنند به طوری که میزان کم آن ها موجب کند شدن سرعت انعقاد خون و طولانی شدن زمان خونریزی می شود.
- مقدار طبیعی پلاکت بین ۱۵۰ هزار تا ۴۵۰ هزار در هر میلی‌مترمکعب خون برای بزرگسالان می باشد.
- عفونت های ویروسی نظیر مونونوکلئوز، سرخک، هپاتیت، مصرف بعضی از داروها مانند استامینوفن، اختلالات سیستم ایمنی، سرطان خون و یا غدد لنفاوی، شیمی درمانی و پرتو درمانی موجب کاهش پلاکت می شوند.
- بعضی از سرطان ها ، بیماری آرتریت روماتوئید، التهاب روده ها و لوپوس، کم خونی فقر آهن، کم خونی همولیتیک و غیره موجب افزایش پلاکت ها می شوند.
علاوه بر موارد فوق موارددیگری نیز در آزمایشCBC مورد بررسی قرار می گیرند که عبارتند از:
MCV: نشان دهنده حجم متوسط سلول‌های قرمز خون است. مقدار طبیعی آن ۸۰fl تا ۱۰۰ می باشد. در صورتی که مقدار MCV بیش از حد طبیعی باشد، به این معنی است که سلول‌های قرمز خون از حد طبیعی بزرگتر هستند به طور معمول این حالت در کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 یا اسیدفولیک رخ می دهد. هنگامی که مقدار MCV کمتر از حد طبیعی باشد یعنی سلول‌های قرمز خون کوچک‌تر از حد طبیعی هستند که این حالت در مواردی نظیرکم‌خونی ناشی از فقر آهن مشاهده می شود. در تالاسمی نیز مقدار MCV کاهش می‌یابد.
MCH: عبارت است از وزن متوسط هموگلوبین موجود در یک گلبول قرمز نمونه ی خون. مقدار طبیعی آن ۳۱-۲۷ پیکو گرم است.
MCHC: عبارت است از میزان غلظت هموگلوبولین موجود در حجم معینی از سلول‌های قرمز خون. . مقدار طبیعی آن۳۶-۳۲ گرم در دسی لیتر می باشد.
RDW: مقدار این عبارت نشان دهنده میزان یکنواختی و یا عدم یکنواختی اندازه سلول های قرمز خون است. هر چه این عدد کمتر باشد به معنی آن است که سلول های قرمز خون از نظر اندازه یک دست تر هستند و برعکس اگر این عدد بزرگتر باشد نشانه عدم یک دست بودن اندازه سلول های قرمز خون است. به طور معمول در هنگامی که به آنیزوسایتوزیس و پویکیلوسایتوزیس مشکوک شدیم این اندکس را بررسی می نماییم. مقدار طبیعی RDWر۱۵ – ۱۱٫۵ درصد است، هرگاه میزان آن بالا رود نشان دهنده آنیزوسیتوز می باشد.
MPV: نشان دهنده اندازه پلاکت ها می باشد. مقدار طبیعی آن flر۱۲ – ۶٫۵ است. برای تفسیر MPV باید شمارش پلاکتی را در نظر بگیریم.
PDW: مقدار این عبارت کوچک یا بزرگ بودن پلاکت ها را نشان می دهد (مانند RDW). مقدار طبیعی آن ۱۷-۹ درصد است.
در ادامه مطلب به بعضی از ناهنجاری های مربوط به گلبول های قرمز و گلبول های سفید و پلاکت ها اشاره شده است.
ناهنجاریهای گلبول های قرمز
آنیزو سیتوز (Anisocytosis) (تفاوت در انداره گلبول قرمز)
ماکروسیتوز (Macrocytosis)
میکروسیتوز (Microcytosis)
پوئیکیلوسیتوز (Poikilocytosis) (تفاوت در شکل گلبول قرمز)
الیپتوسیت (Elliptocytes) یا اوالوسیت (Ovalocytes)
هیپو کروم (Hypochromasia)
هیپر کروم (Hypochromasia)
اسفروسیتوز (Spherocytosis)
کراتوسیت و شیزوسیت (Keratocyte and Schisocyte)
تارگت سل (Target Cell)
سیکل سل (در پانوسیت Derpanocyte)
اکینوسیت (Echinocyte)
آکانتوسیت (Acanthocyte)
استوماتوسیت (Stomatocyte)
نیزو سیت (Knizocyte)
پلی کرومازی( Polychromasia)
گلبول بازوفیل دانه دار (Basophilic stippling cell)
اجسام هاول جولی (Howell –Jolly bodies)
رولو (Rouleaur Formation)
اجسام هنز (Heinz body)
اجسام پاپن هایمر ( Pappenheimer bodies)
حلقه کابوت ( Cabot rings )
رتیکولوسیت (Reticulocyte)
گلبول قرمز هسته دار ( NRBC )
ناهنجاریهای گلبولهای سفید
دانه های توکسیک (Toxic granulation): در عفونت های شدید و سایر مراحل توکسیک در سگمانته، باند و متامیلوسیت نوتروفیل دانه های توکسیک به رنگ سیاه و مترا کم مشاهده می شود.
اجسام May –Hegglin, Dohle: در حالات توکسیک از قبیل مخملک، سپتی سمی، پنومونی، سوختگی ها یا سرخک سیتوپلاسم لکوسیت نوتروفیل حاوی انکلوزیون های بیضی یا دوکی شکا به رنگ آبی یا آبی –خاکستری می باشد.
اجسام اوئر (Auer bodies): اجسام اوئربه طور معمول در منطقه سانتروزوم و بخش انحنای هسته مشاهده می گردد. باسیلی یا دوکی شکا و گاهی بیضی یا گرد می باشند. این اجسام در لوسمی حاد میلوسیتیک، لوسمی مونوسیتیک حاد و گاهی در میلوم مولتیپل یافت می شوند.
آنومالی آلدر- ریلی (Alder- Reily anomaly): این آنومالی به صورت دانه های آزروفیل و بازوفیل درشت در لکوسیت ها دیده می شود.
سندرم چدیاک –هیگاشی (Chediak- higashi syndrome): گرانولاسیون غیر طبیعی در سلول های گرانولوسیت و لنفوسیت ها مشاهده می گردد.
نوتروفیل های هیپرسگمانته (Neutrophil hyper segmentation): نوتروفیل های هیپرسگمانته دارای ۵ یا بیشتر از ۵ جسم هسته ای هستند. این نوتروفیل ها در اختلالات مربوط به بلوغ هسته نظیرکم خونی مگالوبلاستیک مشاهده می شوند.
آنومالی پلگر- هیوت (Pelger –Huet anomaly): کاهش سگمانتاسیون هسته گرانولوسیت ها، تراکم واضح کروماتین هسته در گرانولوسیت ها، لنفوسیت ها و نورموبلاست ها و رشد و بلوغ سیتوپلاسمیک نرمال از مشخصات این آنومالی می باشند.
لنفوسیت های آتیپیک (Atypical Lymphocytes): در عفونت های ویروسی (مثل مونونوکلئوزیس ، اوریون ، سیتومگالوویروس و هپاتیت)، واکنش های دارویی ، بیماری سرم ، سیاه سرفه و تب مالت دیده می شود .
ناهنجاری های پلاکت
پلاکت های بزرگ -غول پیکر Giant/Large Platelet: ممکن است در مرحله بهبود ترومبوسیتوپنی ، میلواسکلروز، آنومالی May-Hegglin و سندرم برنارد سولیه مشاهده شوند. این پلاکت های درشت و غول آسا دارای قطر ۷ میکرو متر یا بیشتر هستند.
تشکیل توده پلاکتی (Platelet Clumping): تشکیل توده پلاکتی ممکن است به طور کاذب موجب کاهش شمارش پلاکت شود. EDTA ضد انعقاد مناسبی برای شمارش پلاکت ها می باشد اما گاهی وجود آن سبب تجمع پلاکت ها شده و شمارش آنرا به طور کاذب پایین نشان می دهد.
دستگاه ها و تجهیزات بخش خون شناسی
منابع برگزیده:
- HENRY’S Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods 22 nd EDITION Richard A. McPherson, MD -2011
- Mosby’s Manual of Diagnostic and Laboratory Tests, 4th Edition By Kathleen Deska Pagana, PhD, RN and Timothy J. Pagana, MD, FACS
عزيزاني که ساکن اهواز هستند ميتوانند از آزمايشگاه پاستور اهواز با بهترين امکانات و تکنولوژي روز، جهت هر نوع آزمايشي استفاده نمايند.
با تشکر مديريت سايت آزمايشگاه اهواز – پاستور
