بخش انگل شناسی
انگل‌شناسی علمی است که به مطالعه شکل خارجی و داخلی و سیر تکامل و طرز سرایت انگل به انسان و حیوان می پردازد.انگل یا پارازیت، به موجودی گفته میشود که بطور موقت و یا دائم در سطح خارجی یا داخل بدن موجود زنده دیگری زندگی کرده و از این زندگی فایده می‌برد.
با وجود مطالعات و اقدامات زیادی که در زمینه بیماری های انگلی و مبارزه با آن ها در دنیا انجام شده است هنوز هم بيماريهاي انگلي یکی از مشکلات مهم بهداشتی، اقتصادی اغلب کشورها بخصوص کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته می باشند که به علل مختلفی از قبيل فقر، سوء تغذيه، بي‌سوادي، و ازديادبي رويه جمعيت، عدم رعایت بهداشت و … بوجود می آیند. در كشورهاي توسعه يافته نيز بعضي از عفونت هاي انگلي به ویژه عفونت هاي تك ياخته اي از شيوع قابل توجهي برخوردارند. از آنجايي‌كه بيماريهاي انگلي اغلب داراي سير مزمن بوده و كمتر با آثار و علايم باليني همراه‌هستند، لذا افراد آلوده ممكن‌است بعد از بهبود ظاهري و بدون داشتن هر گونه علايم‌كلينيكي به صورت ناقلين‌بيماري درآيند و خود نقش منبع آلوده را براي افراد سالم به عهده بگيرند. کودکان به سبب پایین تر بودن سطح ایمنی و تماس بیشتر با خاک و مواد آلوده و نیز عدم رعایت موازین اولیه بهداشتی بیشتر از بزرگسالان در معرض ابتلا به این انگل ها قرار دارند. بدين جهت آگاهي ازنقش بيماريهاي انگلي، راههاي پيشگيري از آنها و تشخیص دقیق و صحیح آن ها ازاهميت خاصي برخوردار است.
بخش انگل شناسی آزمایشگاه پاستور در بخشی مجزا از سایر بخش ها و با بهره گیری از کادر مجرب و متخصص، شناسایی انگل ها و تک یاخته ها را با روشهای مختلف انجام می دهد. این بخش همانند سایر بخش های این آزمایشگاه دارای برنامه‌هاي كنترل كيفي براساس الزامات مرجع سلامت می باشد كه توسط مسوول بخش مربوطه و مسوول کنترل کیفی انجام و نظارت مي‌شود.
آزمایشات قابل انجام در بخش انگل شناسی
- Smear for Leishman Body
- Smear for malaria
- Stool OP
- Occult Blood
- Scotch tape test
- Stool pH
- Sudan III (Fat)
- Toxoplasma Ab (IgG) (ECL)
- Toxoplasma Ab (IgM) (ECL)
- Echinococcus Ab (EIA)
جمع آوری نمونه مدفوع جهت آزمایش انگل
- نمونه مدفوع باید تازه باشد.
- نمونه باید در ظرف مخصوص قرار داده شود.در پیچ ظرف باید محکم باشد تا رطوبت نمونه حفظ گردد.
- نمونه مدفوع نباید با ادرار یا آب آلوده شود زیرا ادرار می تواند ترفوزوئیت ها را از بین ببرد.
- موادی که برای انجام رادیوگرافی خورده می شوند مانند باریم و یا موادی نظیر روغنهای معدنی، ملین ها، آنتی اسیدها، بیسموت و برخی آنتی بیوتیکها مانند تتراسایکلین حداقل از یک هفته قبل از نمونه گیری مصرف نشده باشند زیرا در جداسازی انگلهای روده ای تداخل ایجاد می کنند.
- در مواردی که اندازه گیری کمی یا کیفی چربی در مدفوع مورد درخواست باشد بیمار نباید پیش از جمع آوری نمونه از شیاف یا موادروغنی استفاده نماید.
- تاريخ و زمان جمع آوري نمونه باید ثبت گردد.
بررسي خصوصيات ظاهري و میکروسکوپی نمونه
در بررسي اولیه نمونه مدفوع، نمونه از لحاظ شكل و قوام، رنگ، وجود موكوس و همچنین از نظر میکروسکوپی حرکت تروفوزوئیت تک یاختهها، میزان WBC, RBC ، مواد غذایی هضم نشده مورد آزمایش قرار می گیرد. اين بررسي می تواند كمك بسيار زيادي به تشخيص عفونتهاي انگلي، خونريزي هاي دستگاه گوارش، اسهال، سوء جذب و … نمايد. بررسي اولیه نمونه مدفوع بايد روي نمونه تازه و فاقد ماده نگهدارنده انجام شود. تروفوزوئيت تك ياخته ها در محیط خارج از بدن، سریع از بين مي رود، بنابراین نمونه تازه کمک شایانی به تشخيص عفونتهاي انگلي می کند.
- وجود خون وموكوس مي تواند به دليل عفونت آميبی، باكتريايي ، التهاب، كوليت، بدخيمي باشد كه جهت يافتن تروفوزوئيت آميب ها بايد از قسمت هاي خوني و موکوسی مدفوع نمونه برداشت شود.
- معمولا مدفوع طبیعی دارای رنگ قهوه ای است و با رژیم غذایی، مصرف دارو و بيماري رنگ آن تغییر می کند. مصرف سبزیجات رنگ مدفوع را سبز ، یرقان انسدادی رنگ مدفوع را خاکستری متمایل به سفید، در اثر خونریزی در قسمت بالای دستگاه گوارش مدفوع سیاه قیری شکل، مصرف گوشت، رنگ آنرا تيره و مصرف لبنيات رنگ آنرا روشن می سازد.
- بررسي اوليه نمونه‌های خوني،موکوئيدي،اسهالي هر چه سريعتر باید انجام گردد.
- در صورت عدم انجام به موقع آزمایش، بهتر است نمونه مدفوع را در ماده نگهدارنده قرار داد و آن را در فرصت مناسب آزمایش نمود.
- تخم ها، لاروها و کیست های تک یاخته ها در نمونه هایی که در یخچال نگهداری می شوند به مدت ۵- ۳ روز بدون تغییر شکل حفظ می شوند.توجه شود نگهداری مدفوع در دمای پایین تر از صفر، خصوصیات ظاهری انگل را تغییر می دهد.
- نگهداری نمونه مدفوع در انکوباتور موجب تخریب انگل می شود.
- تروفوزوئیت آمیب ها و تاژکداران بیشتر در نمونه های آبکی یا شل دیده می شود و در درجه حرارت اتاق سریع از بین
می روند. - تخمها و لاروها در هر نمونه ای با هر گونه قوام ممکن است مشاهده شوند اما در نمونه های آبکی به علت رقیق بودن نمونه، شانس یافتن آنها کم می شود.
- بعضی مواقع کرم آسکاریس، کرمک و یا بندهای کرمهای نواری ممکن است در نمونه مدفوع مشاهده شوند. کرم تریکوسفال، کرم قلابدار و هیمنولپیس نانا بندرت ممکن است در مدفوع دیده شود. به طور معمول دفع این کرمها بعد از درمان یا مصرف مسهل مشاهده می گردد.
- در مورد بیماری های انگلی (کرمها)، آزمایش مدفوع را باید ۱ تا ۲ هفته بعد از درمان، تکرار نمود. همچنین در مورد بیماری هایی انگلی ( تک یاخته)، این آزمایش باید ۳ تا ۴ هفته بعد از درمان انجام شود و توصیه می شود افرادی که آلوده به کرم تنیا هستند، ۶-۵ هفته بعد از درمان، آزمایش را تکرار نمایند.
زمان صحیح انجام آزمایش
زمان صحیح انجام آزمایش به روش جمع آوری نمونه در آزمایشگاه بستگی دارد بعضی از آزمایشگاه ها از مواد نگهدارنده استفاده
می کنند. این زمان در مورد انجام نمونه های مختلف به صورت زیر می باشد:
نمونه مدفوع آبکی(Liquid or watery) باید در فاصله زمانی ۳۰ دقیقه بعد از جمع آوری ، نمونه مدفوع نرم (Soft) در فاصله زمانی ۳۰ دقیقه ، نمونه نیمه شکل دار(Semi formed) در فاصله زمانی ۶۰ دقیقه بعد از جمع آوری و نمونه شکل دار (formed) همان روز یا روز بعد مورد آزمایش قرار گیرد.
مواد نگهدارنده:
- پرمصرف ترین ماده نگهدارنده فرمالین ۵% یا ۱۰% است که می توان روی این نمونه عمل تغلیظ را نیز انجام داد.
- ماده نگهدارنده SAF ( Sodium Acetate Acetic-formalin)، روی نمونه نگهداری شده در این ماده می توان عمل تغلیظ و رنگ آمیزی را انجام داد.
- ماده نگهدارنده MIF (Merthiolate-lodine-formalin)، نمونه نگهداری شده در این ماده را می توان برای تهیه گسترش مستقیم و انجام روشهای تغلیظ استفاده نمود.
- PVA (Polyvinyl Alcohol)، هر دو روش تغلیظ و رنگ آمیزی را می توان در مورد نمونه های نگهداری شده در این ماده بکار برد.
توجه:
- نسبت بین مدفوع و ماده نگهدارنده باید به نسبت یک به سه باشد و به طور کامل با هم مخلوط شوند.
- مدت زمان مجاورت مدفوع و ماده نگهدارنده نباید کمتر از ۳۰ دقیقه باشد.
- نمونه های مدفوع موجود در ماده نگهدارنده می تواند در درجه حرارت اطاق نگهداری شوند.
روش های تغلیظ تخم انگل ها و کیست ها
برای جستجو و بررسی کامل انواع انگل ها در نمونه مدفوع از روش های تغلیظ استفاده می شود. انگل هایی که ممکن است در بررسی اولیه (آزمایش مستقیم) تشخیص داده نشود، بوسیله این روش شناسایی میگردد. دو نوع روش تغلیظ وجود دارد.
- شناور سازی (Flotation)
- رسوب گیری (Sedimentation)
شناور سازی (Flotation)
در این روش بیشتر تخم انگل های بدون اپرکول (دریچه) و کیست های تک یاخته تغلیظ می شوند.در این روش وزن مخصوص مایع شناور کننده (سولفات روی با وزن مخصوص ۰۱۸/۱) موجب می شود که تخم ها و کیست ها در سطح مایع شناور شوند و سایر مواد در ﺗﻪ ﻟﻮﻟﻪ رسوب نمایند. تخم شیستوزوما و تخم های سنگین نظیر آسکاریس ﺑﺎ اﯾﻦ روش ﺗﻐﻠﯿﻆ نمی گردند.
رسوب گیری (Sedimentation)
این روش همه تخم های انگل ها و کیست های تک یاخته هارا تغلیظ می کند لذا از روش های فلوتاسیون فراگیرتر است. در این روش انگل در ته لوله رسوب کرده و مواد زاید و اضافه به صورت یک لایه در بالای رسوب قرار می گیرند.
تصاویری از انگل های انسانی
اکسیور (Enterobius vermicularis)
هیمنولیپس نانا (Hymenolepis nana)
آسکاریس لومبریکوئیدس (Ascaris lumbricoides)
دیکروسلیوم دندرتیکوم (Dicrocoelium dendriticum)
تریکوسفال (Trichiura Trichuris)
اکینو کوکوس گرانولوزوسc
استرانژیلوئیدیس استرکورالیس (Strongyloides stercoralis )
فاسیولا هپاتیکا (Fasciola hepatica)
شیستوزوما هماتوبیوم (Schistosoma haematobium )
شیستوزوما مانسونی (Schistosoma mansoni)
کرم کدو (Taenia)
آنتاموبا هیستولیتیکا (Entamoeba histolytica)
بالانتیدیوم کلی (Balantidium coli)
ژیاردیا لامبلیا (Giardia lamblia)
تریکوموناس واژینالیس (Trichomonas vaginalis)
لیشمانیا (Leishmania)
پلاسمودیوم ویواکس (Plasmodium vivax)
توکسوپلاسما گوندی (Toxoplasma gondii)
پلاسمودیوم فالسیپاروم (Plasmodium falciparum)
آزمایش مدفوع از نظر خون منفی (Fecal Occult Blood Test)
این آزمایش برای غربالگری بعضی از بیماریهای گوارشی نظیر سرطان روده بزرگ، پولیپ، ناهنجاری های عروق خونی در روده بزرگ، دیورتیکولیت، اولسر کولیت و بیماری کرون استفاده می شود. در این حالت وجود خون مخفی در مدفوع با آزمایش گایاک یا تست O.B مشخص میشود. در حال حاضر دو روش برای انجام FOBT وجود دارد که عبارتند از آزمایش گایاک (Guaiac) و آزمایش ایمنوشیمی. در اکثر آزمایشگاه ها اغلب آزمایش گایاک برای تشخیص خون در مدفوع انجام می شود. در این روش از یک کارت دارای پوشش گایاک استفاده می گردد (گایاک ماده‌ای گیاهی است که به‌عنوان شاخص یا معرف نتایج آزمایش به‌کار می‌رود). پس از قرار دادن نمونه مدفوع بر روی کارت آزمایش، اگر خون در مدفوع وجود داشته باشد رنگ کارت تغییر می‌کند.
در FOBT به روش ایمنوشیمی از یک آنتی بادی استفاده میشود که به هموگلوبین گلبول قرمز متصل میشود و نشان می‌دهد که در مدفوع خون وجود دارد. این روش مزیت‌هایی بر تست گایاک دارد، اما به‌طور گسترده در دسترس نمی‌باشد.
توجه:
با غربالگری منظم که از ۵۰ سالگی شروع می شود می توان میزان مرگ ومیر ناشی از سرطان کولورکتال را تا ۶۰ درصد کاهش داد.
شرایط انجام آزمایش
- ازخوردن گوشت قرمز (بهتر است گوشت مرغ و ماهی نیز مصرف نگردد)،سبزیجات خام ، شلغم، ترب و تربچه ، قارچ ، کلم ، کلم بروکلی، گل کلم، پرتقال، موز، انگور، طالبی یا گرمک ، خربزه، ترب کوهی، دل، جگر، قلوه، سوسیس، کالباس و همبرگر ۴۸ تا ۷۲ ساعت پیش از انجام آزمایش و طی دوره جمع آوری نمونه خودداری نمایید.
- خانم هایی که عادت ماهیانه هستند تا ۴۸ ساعت پس از دوره فوق از انجام این آزمایش خودداری نمایند.
- آسپرین، ایبوپروفن ایندومتاسین، دیکلوفناک سدیم، کلشی سین، ویتامین ث، آنتی اسید ها (شربت یا قرص معده درد)، قرص و شربت و یا کپسول آهن، داروهای تیروئید (ید دار)، رزرپین، داروهای مدرتیازیدی، کورتون ها و ویتامینC باید ۷ روز پیش از انجام آزمایش و دوره جمع آوری نمونه قطع شود، در غیر اینصورت به آزمایشگاه اطلاع داده شود.
- در صورت خونریزی از لثه در حین تمیز کردن دهان و دندان، در طی ۴۸ ساعت پیش از انجام آزمایش از مسواک زدن و کشیدن نخ دندان اجتناب نمایید. خون بلعیده شده می‌تواند سبب مثبت شدن کاذب آزمایش گردد.
- چنانچه دچار هموروئید (بواسیر) و یا زخم مقعد (شقاق) بوده و خونریزی واضح دارد به آزمایشگاه اطلاع دهید.
- نمونه باید بلافاصله به آزمایشگاه تحویل داده شود.
منابع برگزیده:
- HENRY’S Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods 22 nd EDITION Richard A. McPherson, MD -2011
- Mosby’s Manual of Diagnostic and Laboratory Tests, 4th Edition By Kathleen Deska Pagana, PhD, RN and Timothy J. Pagana, MD, FACS
- تک یاخته شناسی پزشکی تالیف دكتر غلامحسين ادريسيان،دكتر مصطفي رضائيان،دكتر مهدي قرباني،دكتر حسين كشاورز،دكتر مهدي محبعلي
عزيزاني که ساکن اهواز هستند ميتوانند از آزمايشگاه پاستور اهواز با بهترين امکانات و تکنولوژي روز، جهت هر نوع آزمايشي استفاده نمايند.
با تشکر مديريت سايت آزمايشگاه اهواز – پاستور
باسلام ، من دکتر وجدانی متخصص انگل شناسی هستم ، اسلا ید راجع به تخم اکینو کوکوس غلط ست آن پروتو اسکولکس است لطفا تصحیح بفرمایید ، با پوزش
با سلام و عرض تشکر از اقای دکتر وجدانی از دقت نظر جنابعالی و وقتی که برای مطالب سایت آزمایشگاه پاستور صرف نمودید متشکریم. تصویر مذکور بررسی گردید و تخم انگل اصلاح گردید.
ممنون از مقاله خوبتون
سلام مردی ۶۷ ساله ام از اوابل سال ۶۸ متوجه وجود انگل در بدنم شدم بیمارستان عکس از دستگاه گوارش من گرفت و سریعا من را مرخص کردند برای گرفتن جواب عکس مراجعه کردم با اصرار عکس را گرفتم و چند نوع انگل بزرگ در شکم و مثانه و لگن و کتف من مشاهده میشود هیچ کمکی برای نابود کردن انگلها بمن نکردن الآن انگلها حدودا دو تا سه کیلو وزن دارن و بر روی سیستم عصبی من تاثیر دارند اشتهای زیادی دارم و دچار فراموشی هم شده ام از نظر هزینه درمان تا پانصد ملیون تومان حاضرم هزینه کنم تا از شر این انگلها نجات پیدا کنم لطفا اگر میتوانید کمکی بمن کنید با ایمیل من بمن اطلاع دهید تا درمان را شروع کنید با تشکر از لطف شما .
با سلام و خسته نباشید.حتما به یک متخصص عفونی یا گوارش مراجعه بفرمایید.
ممنون بابت زحمات شما.در حال حاضر در یک آزمایشگاه در کابل مصروف کار هستم و مقاله شما برایم خیلی مفید بود همیشه موفق و موید باشید
خیلی ممنون. موفق باشید.