بیماری سل

سل یکی از قدیمی ترین بیماری های عفونی شناخته شده که همواره تهدیدی برای سلامتی انسان محسوب می شود. این بیماری توسط باکتری مایکو باکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می گردد. سل قابل پیشگیری و درمان می باشد و در صورت عدم درمان ۲۵ درصد بیماران طی دو سال اول و بیش از ۵۰ درصد موارد بعد از پنج سال جان خود را از دست می دهند. این بیماری بعد از ایدز دومین علت مرگ و میر ناشی از بیماری های عفونی در جهان است. براساس برآورد سازمان جهانی بهداشت یک سوم جمعیت جهان در حال حاضر آلوده به باسیل سل هستند و هر ثانیه یک نفر در دنیا مبتلا به سل می شود و هر ۱۰ ثانیه یک نفر در جهان در اثر سل جان خود را از دست می دهد. بیش از ۹۰ درصد مرگ و میر بیماری سل در کشورهای کم درآمد و در حال توسعه می باشد. در سال های گذشته با کشف آنتی بیوتیک های علیه سل، این بیماری تا حدودی کنترل گردید و تعداد مرگ و میر ناشی از آن کاهش یافت اما از سال ۱۹۸۵ سل همرا ه با بیماری ایدز و سرایت سل از این افراد به دیگران ، همچنین سل مقاوم به درمان در حال افزایش بوده و تهدیدی جدی برای سلامت محسوب می گردد.

سل همه اعضای بدن را مبتلا می نماید ولی شایعترین نوع آن سل ریوی است. این بیماری به طور عمده از طریق تنفس منتقل می شود. اصلی ترین منبع عفونت بیماران مبتلا به سل ریوی می باشند که درمان نشده اند. این افراد از طریق سرفه، عطسه، صحبت کردن و دفع خلط خود ذرات عفونی را در هوا منتشر نموده و موجب ابتلای دیگران می شوند. مهمترین راه پیشگیری از انتشار این بیماری در جامعه حذف و کنترل عفونت می باشد. استفاده از روش های تشخیصی دقیق و سریع و درمان به موقع و مناسب بیماران می تواند کمک شایانی به کنترل بیماری و سرایت آن به دیگران نماید.

روش های تشخیص سل

اسمیرمستقیم خلط

بهترین و کم هزینه ترین راه تشخیص بیماری سل در افراد مشکوک انجام آزمایش خلط می باشد. در این روش نمونه خلط در سه نوبت در عرض ۲ تا ۳ روز جمع آوری و مورد آزمایش قرار داده می شود. در اغلب موارد در صورت ابتلا به سل ریوی میکروب سل در زیر میکروسکوپ مشاهده خواهـد شـد.

نحوه جمع آوری نمونه خلط

۱- بهتر است نمونه صبحگاهی و فرد ناشتا باشد.
۲- قبل از گرفتن خلط، لازم است دهان چند بار با آب معمولی شسته شود، نفس عمیقی از راه بینی کشیده شود و برای لحظه ای نفس خود را در سینه حبس کنید و با سرفه عمیق خلط خود را داخل ظرف مربوطه تخلیه کنید.
۳- چنانچه فرد نتواند با سرفه کردن نمونه خلط را جمع آوری نماید، باید از روش هایی مثل استنشاق بخار آب یا قرقره کردن با آب نمک رقیق استفاده نماید.
۴-دقت شود نمونه آب دهان نباشد، آب دهان شفاف و آبکی است ولی خلط چسبندگی دارد.
۵- حداقل ميزان نمونه خلط بايد به اندازه يك قاشق چايخوري باشد.
۶- نمونه تهیه شده را در ظرف مخصوص دهان گشاد ریخته و در دمای یخچال نگهداری شود و در اسرع وقت به آزمایشگاه ارسال نمایید. ماندن بیش از حد نمونه خلط در خارج از آزمایشگاه در جواب آزمایش تاثیر می گذارد.
۷- در تمام مراحل گرفتن نمونه باید از دستکش یکبار مصرف استفاده شود.
۸- توجه شود مشخصات بیمار روی دیواره ظرف ثبت شده باشد.

آزمون پوستی توبرکولین (PPD)

آزمون پوستی توبرکولین برای بررسی احتمال تماس شخص با باسیل مایکوباکتریوم توبرکلوز مولد بیماری سل انجام می شود. متداول ترین آزمون توبرکولین، مانتو نام دارد. در این آزمون مقدار پنج واحد بین المللی توبرکولین از محلول پروتئین تصفیه شده (PPD) در ۱٫۰ سانتی متر مکعب بافر به صورت داخل جلدی در قسمت جلوی ساعد با سوزن توبرکولین تزریق می شود به طوری که روی پوست به اندازه یک عدس یا وزیکول برآمدگی ایجاد شود. چنانچه شخصی مشکوک به بیماری سل باشد ابتدا یک واحد بین المللی توبرکولین تزریق نموده و در صورتی که بعد از دو تا سه روز منفی شد مقدار استاندارد توبرکولین تزریق می شود.

نکاتی که پس از انجام آزمون پوستی توبرکولین باید مورد توجه قرار گیرد:

نتيجه آزمون بعد از ۴۸ تا ۷۲ ساعت بايد قرائت شود، از آنجايي كه آزمايش در بدن فرد انجام مي شود بديهي است كه حتما خود شخص بايد بعد از ۴۸ تا ۷۲ساعت به آزمايشگاه مراجعه كند.
بعد از انجام آزمایش، سفتي وهمچنين قرمزي در پوست ناحیه تزریق رويت می شود ( اين واكنش در صورت برخورد قبلي با باسيل سل يا انجام واكسيناسيونBCG مشاهده مي گردد).
در صورت احساس خارش در محل تزريق آنرا تحريك نکنید.
محل تزریق آزمایش را به‌مدت ۲۴ تا ۷۲ ساعت آب نزنید و دراین مدت از استحمام خودداری نمایید.
آزمایش PPD نباید در مورد مبتلایان به TB فعال یا بیمارانی که واكسنBCG دریافت کرده اند، انجام شود.
نتایج مثبت آزمایش PPD نشان دهنده مواجهه قبلی می باشند و ضرورتا نشانه عفونت فعال نیستند. عفونت فعال باید با کشت های مناسب و سایر آزمایش های تشخیصی رد شود.
عفونت های ویروسی (سرخک، اوریون و آبله مرغان) و بیماری های باکتریایی نظیر تیفوئید، بروسلوز، جذام، سیاه سرفه، سیفیلیس و واکسیناسیون با ویروس های زنده مانند سرخک و اوریون موجب منفی شدن کاذب آزمون پوستی توبرکولین
می شوند.
تزریق مقدار کم توبرکولین و تزریق عمقی آزمون نیز موجب منفی شدن کاذب آزمون پوستی توبرکولین می گردد.

آدنوزین د آمیناز (ADA)

آنزیمی است که باعث دآمینه شدن آدنوزین و تبدیل آن به اینوزین و داکسی اینوزین می‌شود. این آنزیم در تکثیر و تمایز لنفوسیت‌هایT نقش دارد. سنجش آدنوزین دآمیناز در مایعات بدن برای تشخیص و افتراق افراد سالم از بیماران مبتلا به سل اهمیت دارد.

توجه:

این آزمایش می تواند در تشخيص مننژيت سلي (CSF)، پلورال افيوژن سلي، پريكارديت و پريتونيت سلي کمک کننده باشد. كمبود ADA يك نقص اتوزومال مغلوب است كه در ۲۵- ۱۵ درصد موارد كمبود ايمني مختلط شديد (SCID) مشاهده
می شود.
مقدار آن در هپاتیت، سیروز، هموکروماتوز، یرقان انسدادی، آنمی همولیتیک، تب روماتیسمی، تب تیفوئیدی، نقرس، تالاسمی ماژور، لوسمی میلوئید، توبرکولوز، بیماریهای اتوایمیون، انفراکتوس میوکارد و نارسایی قلبی افزایش می یابد.
بعد از انجام نمونه گیری نمونه باید بلافاصله جداسازی و تا زمان انجام آزمایش در فریزر نگهداری شود.
نمونه نباید فریز و دفریز شود.
نمونه همولیز برای این آزمایش قابل قبول نیست.

مقادیر طبیعی:

سرم: ۱۵- ۰ واحد در لیتر(U.L)

مایعات بدن: ۳۰- ۰ واحد در لیتر(U.L)

مایع CSFا: ۹ – ۰ واحد در لیتر(U.L)

MTB (Mycobacterium tuberculosis) PCR

همانطور که گفته شد، مایکوباکتریوم توبرکلوزیس یک عامل بیماریزا مهم انسانی است که شیوع آن در سراسر جهان، خطر جدی برای زندگی بشر محسوب می شود وهر ساله مرگ و میر زیادی را به دنبال دارد. در حال حاضر روش های مختلفی نظیر آزمایش پوستی، تهیه اسمیر و کشت خلط، آزمایشات بیوشیمیایی و روشهای مولکولی برای تشخیص این باکتری وجود دارد. اما سرعت و دقت در تشخیص این بیماری بسیار حائز اهمیت است.روش پوستی و روش رنگ آمیزی مستقیم خلط آزمایشات دقیقی برای تشخیص نهایی و شروع درمان نمی باشد و از حساسیت پایینی برخوردار هستند. همچنین کشت خلط زمان بر می باشد. از این رو روشی آسان، دقیق و بسیار حساس به عنوان آزمایش تایید کننده تشخیص بالینی ضروری به نظر می رسید .امروزه روش های مولکولی PCR کیفی و کمی (Real time PCR ) به عنوان روشی با اختصاصیت و حساسیت بالا برای تشخیص مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ابداع شده است که می تواند کمک شایانی به تشخیص به موقع و انجام اقدامات درمانی مناسب نموده است. پیشرفت هایی که درباره شناسایی ساختار ژنتیکی مایکوباکتریوم توبرکلوزیس صورت گرفته است به گسترش پروبهای ژنی و روشهای تکثیر ژنی برای شناسایی و جدا کردن باسیل توبرکلوز از کشت یا نمونه های مختلف بالینی کمک کرده است و همچنین جدا سازی مولکولی سوش های مقاوم به دارو را میسر نموده است. در این آزمایش نمونه های مایعات بدن نظیر مایع مغزی نخاعی (CSF)، مایع مفصلی، مایع (BAL (Bronchoalveolar lavage fluid و مایع صفاقی، نمونه خلط، ترشحات برونش ها ، مدفوع، بافت، استخوان، مغز استخوان و ادرار مورد آزمایش قرار می گیرند.

توجه:

استفاده از تکنیک های مولکولی و آماده شدن نتایج آن در زمان کوتاه کمک زیادی به تشخيص زود هنگام و به موقع بيماري، انجام اقدامات درمانی مناسب و كاهش انتقال بيماري نموده است.
با استفاده از روش های مولکولی موتاسیون های مقاومت دارویی برای داروهایی مانند ریفامپین می تواند در عرض چند ساعت مشخص شود.
روش های مولکولی امکان انتخاب درمان کاملا اختصاصی را مهیا نموده است.
بعد از نمونه گیری، نمونه تا زمان انجام مراحل استخراج DNA باید در یخچال نگهداری شود ولی برای نگهداری نمونه به مدت طولانی تر باید آن را در دمای ۲۰ºC- نگهداری نمود.
نمونه باید در شرایط سرد حمل و در کوتاه ترین زمان ممکن به آزمایشگاه ارسال شود.

منابع برگزیده:

HENRY’S Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods 22 nd EDITION Richard A. McPherson, MD -2011
Mosby’s Manual of Diagnostic and Laboratory Tests, 4th Edition By Kathleen Deska Pagana, PhD, RN and Timothy J. Pagana, MD, FACS
Kasper DL. Harrison’s principles of internal medicine. 16th ed. New York: McGraw-Hill: 2005.
Fairbanks VF, Klee GG: Biochemical aspects of hematology. In Tietz Textbook of Clinical Chemistry. Third edition. Edited by CA Burtis, ER Ashwood, Philadelphia, WB Saunders Company, 1999, pp 1642-1646

عزيزاني که ساکن اهواز هستند ميتوانند از آزمايشگاه پاستور اهواز با بهترين امکانات و تکنولوژي روز، جهت هر نوع آزمايشي استفاده نمايند.

با تشکر مديريت سايت آزمايشگاه اهواز – پاستور